Najczęstsze choroby psychiczne u dzieci – od zaburzeń lękowych, przez ADHD, aż po depresję – przedstawiamy kompleksowy przegląd, który pomoże rodzicom i opiekunom lepiej zrozumieć, na co zwracać uwagę i jak skutecznie reagować. Dowiedz się więcej o objawach, metodach diagnozy oraz możliwościach leczenia, aby wspierać zdrowy rozwój psychiczny swojego dziecka.
Najczęstsze choroby psychiczne u dzieci – co musisz wiedzieć
- Około 25% dzieci doświadcza zaburzeń psychicznych w ciągu roku, co wskazuje na ich powszechność w tej grupie wiekowej.
- Najczęściej diagnozowanymi zaburzeniami psychicznymi u dzieci są zaburzenia lękowe, depresja oraz zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD).
- Chociaż rzadsze, zaburzenia rozwojowe i psychotyczne mogą wywierać długotrwały wpływ na życie dziecka i jego rodziny.
- Podobnie jak u innych grup wiekowych, przyczyny chorób psychicznych u dzieci są złożone i różnorodne.
- Oprócz ogólnych symptomów zaburzeń psychicznych, dzieci mogą wykazywać objawy specyficzne dla ich wieku i etapu rozwojowego.
- Diagnozowanie zaburzeń psychicznych u dzieci opiera się na kompleksowych ocenach medycznych, rozwojowych i psychologicznych.
- Do leczenia chorób psychicznych u dzieci stosuje się wiele metod, w tym skuteczne leki, interwencje edukacyjne oraz różne formy psychoterapii.
Jakie są najczęstsze choroby psychiczne u dzieci?
Zaburzenia psychiczne u dzieci są dość częste i mogą być poważne. W ciągu roku około 25% dzieci doświadcza różnych form zaburzeń psychicznych, a jedna trzecia spotyka się z nimi w jakimś momencie życia. Zaburzenia lękowe, takie jak uogólnione zaburzenie lękowe (wcześniej znane jako dziecięce zaburzenie lękowe) lub zaburzenie lękowe separacyjne, są najczęstszymi rodzajami zaburzeń psychicznych wśród dzieci.
Inne powszechne zaburzenia psychiczne w dzieciństwie to:
- Zaburzenia zachowania, jak zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD).
- Zaburzenia psychiczne wynikające głównie z zaburzeń rozwojowych.
- Zaburzenia nastroju, w tym depresja.
- Choroba afektywna dwubiegunowa.
- Zaburzenia ze spektrum autyzmu (ASD).
- Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne (nerwica natręctw).
Statystyki pokazują, że ADHD dotyka 8–10% dzieci w wieku szkolnym. Depresja występuje z częstością około 2% w dzieciństwie i wzrasta do 4–7% w okresie dojrzewania, osiągając do 20% wśród nastolatków. W okresie dojrzewania częściej niż u młodszych dzieci pojawiają się uzależnienia, zaburzenia odżywiania, choroba afektywna dwubiegunowa oraz rzadziej, schizofrenia o wczesnym początku.
Choć zaburzenia rozwojowe, takie jak zaburzenia ze spektrum autyzmu (ASD), nie są tak częste, mogą one znacząco wpływać na życie dziecka i jego rodziny. Zaburzenie ze spektrum autyzmu charakteryzuje się problemami w rozwoju komunikacji, interakcjach społecznych i zachowaniu.
Jakie są objawy i oznaki chorób psychicznych u dzieci?
Dzieci cierpiące na choroby psychiczne mogą przejawiać typowe objawy dla swojego zaburzenia, ale często obserwuje się również inne symptomy, takie jak:
- Słabe wyniki w szkole.
- Poczucie ciągłej nudy.
- Częste skarżenie się na bóle głowy i brzucha.
- Problemy ze snem i apetytem, w tym nadmierna lub niewystarczająca ilość snu, koszmary senne lub lunatykowanie.
- Regresja do zachowań charakterystycznych dla młodszego wieku, jak moczenie nocne, ataki złości lub nadmierne przywiązanie.
- Zachowania opozycyjne lub agresywne.
- Zwiększona skłonność do zachowań ryzykownych i mniejsza troska o własne bezpieczeństwo.
Choroby psychiczne u dzieci – przyczyny i czynniki ryzyka
Podobnie jak w przypadku większości zaburzeń psychicznych we wszystkich grupach wiekowych, zaburzenia te u dzieci nie mają jednej konkretnej przyczyny. Zamiast tego, występuje kombinacja biologicznych, psychologicznych i środowiskowych czynników ryzyka, które przyczyniają się do ich rozwoju.
Czynniki biologiczne
Biologicznie, zaburzenia psychiczne u dzieci często wiążą się z nieprawidłowym poziomem neuroprzekaźników, jak serotonina czy dopamina, zmniejszonym rozmiarem niektórych obszarów mózgu oraz zwiększoną aktywnością innych obszarów.
W porównaniu do chłopców, u dziewcząt częściej diagnozuje się zaburzenia nastroju, takie jak depresja i stany lękowe, podczas gdy zaburzenia takie jak zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi i zaburzenia ze spektrum autyzmu częściej przypisuje się chłopcom. Różnice te wynikają z połączenia biologicznych różnic płciowych oraz różnic w sposobie, w jaki dziewczynki i chłopcy są wychowywani do interpretowania i reagowania na swoje otoczenie.
Ryzyko wystąpienia zaburzeń psychicznych u dzieci jest częściowo genetyczne, szczególnie gdy rodzice cierpią na choroby psychiczne. Nastolatki z zaburzeniami psychicznymi często mają również inne problemy biologiczne, takie jak niska masa urodzeniowa, problemy ze snem lub fakt, że matka była bardzo młoda podczas porodu (poniżej 18 roku życia).
Czynniki psychologiczne
Czynniki psychologiczne, które mogą przyczyniać się do rozwoju chorób psychicznych u dzieci, to niska samoocena, negatywny obraz własnego ciała, nadmierna samokrytyka i poczucie bezradności w obliczu trudnych sytuacji. Dzieci z zaburzeniami zachowania, ADHD, lękiem klinicznym, problemami poznawczymi lub trudnościami w nawiązywaniu kontaktów społecznych są szczególnie narażeni na rozwój zaburzeń psychicznych.
Choroby psychiczne u dzieci mogą być reakcją na stres środowiskowy, w tym doświadczenie traumy, takiej jak bycie ofiarą przemocy werbalnej, fizycznej lub seksualnej, śmierć bliskiej osoby, problemy w szkole, znęcanie się lub presja rówieśnicza. Te czynniki środowiskowe często przyczyniają się do rozwoju chorób psychicznych w dzieciństwie.
Inne, bardziej ogólne czynniki ryzyka obejmują ubóstwo, ekspozycję na przemoc, bycie częścią aspołecznej grupy rówieśniczej, izolację społeczną, doświadczenie znęcania się, konflikty rodzicielskie i rozpad rodziny. Dzieci, które są mało aktywne fizycznie, mają słabe wyniki w nauce lub są odizolowane od swoich rówieśników, również są bardziej narażone na rozwój zaburzeń psychicznych.
Jak diagnozuje się choroby psychiczne u dzieci?
Psychiatra, psycholog i psychoterapeuta odgrywają kluczowe rolę w diagnozowaniu i leczeniu chorób psychicznych u dzieci, choć każdy z nich wnosi inny wkład w ten proces.
Psychiatra
Jest to lekarz specjalizujący się w diagnozowaniu i leczeniu zaburzeń psychicznych. Psychiatra może przeprowadzać oceny kliniczne, w tym wywiady z dzieckiem i rodzicami, a także oceniać historię medyczną i objawy. Jako lekarz, psychiatra jest również uprawniony do przepisywania leków, jeśli są one wymagane w planie leczenia. Psychiatrzy mogą również zlecić badania laboratoryjne lub obrazowe w celu wykluczenia innych schorzeń medycznych, które mogą wpływać na stan psychiczny dziecka.
Psycholog
Specjalista ten skupia się na ocenie behawioralnej i psychologicznej dziecka. Psycholog może przeprowadzać szczegółowe testy psychologiczne i oceny, aby zrozumieć zachowanie, umiejętności poznawcze oraz emocjonalne i społeczne funkcjonowanie dziecka. Psychologowie stosują też narzędzia diagnostyczne, takie jak kwestionariusze i standardowe testy, aby pomóc w ustaleniu diagnozy. Są też często zaangażowani w monitorowanie postępów dziecka w trakcie leczenia.
Psychoterapeuta
Ten specjalista koncentruje się na stosowaniu terapii do leczenia zaburzeń psychicznych. Psychoterapeuci współpracują z dziećmi i ich rodzicami, aby rozwiązywać problemy emocjonalne i behawioralne, rozwijać strategie radzenia sobie z trudnościami i wspierać rozwój emocjonalny. Choć psychoterapeuci nie przepisują leków, odgrywają kluczową rolę w zapewnianiu wsparcia terapeutycznego, które jest ważną częścią kompleksowego planu leczenia.
Współpraca między tymi trzema specjalistami jest często niezbędna w celu zapewnienia holistycznego i skutecznego podejścia do diagnozowania i leczenia chorób psychicznych u dzieci. Każdy z nich wnosi swoją specjalistyczną wiedzę i umiejętności, co jest szczególnie ważne w przypadkach złożonych lub trudnych do zdiagnozowania.
Najczęstsze choroby psychiczne u dzieci – leczenie
Istnieje wiele dostępnych metod leczenia chorób psychicznych u dzieci, w tym różne interwencje edukacyjne, specyficzne formy psychoterapii oraz farmakoterapia. Co do leczenia farmakologicznego, istnieją konkretne klasy leków, które są stosowane w leczeniu zaburzeń psychicznych u dzieci.
W przypadku osób poszukujących alternatyw dla leczenia farmakologicznego, często wybieraną metodą jest psychoterapia. Chociaż niektóre badania sugerują, że ograniczenie ekspozycji na dodatki do żywności, konserwanty i przetworzone cukry może być korzystne dla osób z ADHD, obecne dowody są jeszcze zbyt ograniczone, aby wielu lekarzy mogło rekomendować takie interwencje żywieniowe. Ponadto, wprowadzenie restrykcyjnych zmian w diecie dziecka może być trudne, a czasami wręcz niemożliwe do skutecznego zastosowania.
Psychoterapia
Psychoterapia jest formą poradnictwa zdrowia psychicznego polegającą na pracy z wykwalifikowanym terapeutą w celu rozwiązywania problemów emocjonalnych i radzenia sobie z nimi w dzieciństwie. W leczeniu chorób psychicznych u dzieci stosuje się głównie dwa podejścia: psychoterapię interpersonalną (IPT) i terapię poznawczo-behawioralną (CBT). Terapie te zazwyczaj trwają od kilku tygodni do kilku miesięcy, a ich głównym celem jest złagodzenie objawów. W przypadku poważnych zaburzeń psychicznych może być wymagana bardziej intensywna psychoterapia przez dłuższy czas.
Terapia poznawczo-behawioralna
Terapia poznawczo-behawioralna (CBT) u dzieci skupia się na zrozumieniu i zmianie negatywnych wzorców myślenia i zachowania, które wpływają na emocje i działania dziecka. CBT jest interaktywna, praktyczna i skoncentrowana na rozwiązywaniu problemów.
Terapeuta współpracuje z dzieckiem (i często z rodzicami), aby zrozumieć specyficzne wyzwania, z jakimi się boryka. Zostają zidentyfikowane konkretne problemy, takie jak lęk, stres, trudności w zarządzaniu emocjami czy problemy behawioralne.
Techniki behawioralne: Często stosowane w leczeniu objawów u dzieci z zaburzeniami zachowania, takimi jak ADHD, zaburzenie opozycyjno-buntownicze czy zaburzenia zachowania, a także u dzieci z zaburzeniami lękowymi, takimi jak zaburzenie lękowe separacyjne czy zaburzenie obsesyjno-kompulsywne.
Często skuteczne w leczeniu chorób psychicznych u dzieci okazuje się być połączenie metod farmakologicznych i niemedycznych. W zależności od rodzaju choroby, poprawa może być widoczna w stosunkowo krótkim czasie, od dwóch do trzech tygodni do kilku miesięcy. Adekwatne leczenie może więc złagodzić objawy choroby psychicznej lub znacząco zmniejszyć ich nasilenie i częstotliwość.
Terapia interpersonalna (IPT)
Terapia interpersonalna (IPT) u dzieci jest formą psychoterapii skoncentrowaną na poprawie jakości międzyludzkich relacji i komunikacji dziecka oraz na rozwiązywaniu problemów emocjonalnych poprzez zrozumienie ich kontekstu w relacjach społecznych.
Oto kluczowe aspekty IPT u dzieci:
- Koncentruje się na relacjach dziecka z innymi osobami, takimi jak rodzice, rodzeństwo, rówieśnicy i nauczyciele. Terapia bada, jak te relacje wpływają na emocje i zachowanie dziecka.
- Pomaga dziecku zrozumieć i rozwiązywać konflikty w relacjach, które mogą przyczyniać się do ich problemów emocjonalnych lub behawioralnych.
- Dziecko uczy się, jak wyrażać swoje uczucia i potrzeby w sposób zdrowy i konstruktywny, co pomaga w budowaniu lepszych relacji z innymi.
- Bada, jak ważne zmiany życiowe (takie jak rozwód rodziców, przeprowadzka, narodziny rodzeństwa) wpływają na dziecko i pomaga mu radzić sobie z tymi wydarzeniami.
- Rodzice mogą być włączani do terapii, aby lepiej zrozumieć emocjonalne potrzeby dziecka i wspierać jego rozwój.
Większość lekarzy zaleca kontynuowanie leczenia choroby psychicznej przez co najmniej 6 miesięcy. Terapia u dzieci z zaburzeniami psychicznymi może znacząco poprawić ich funkcjonowanie w relacjach z rówieśnikami, rodziną i w szkole. Bez leczenia objawy mogą utrzymywać się dłużej lub nawet nigdy nie ustąpić, a w niektórych przypadkach mogą się nasilać. Dzięki odpowiedniemu leczeniu znacząco zwiększają się szanse na wyzdrowienie.
Leki
Selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI) są głównym rodzajem leków przeciwdepresyjnych i przeciwlękowych przepisywanych dzieciom. Leki SSRI działają poprzez wpływanie na poziom serotoniny w mózgu, co czyni je pierwszym wyborem wielu lekarzy ze względu na ich skuteczność i ogólne bezpieczeństwo.
W przypadku leczenia zespołu nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD), dostępne leki mogą działać różnie w zależności od osoby, a obecnie nie ma pewnego sposobu, aby przewidzieć, które z nich będą najskuteczniejsze. Do najczęściej przepisywanych leków należą stymulanty i niestymulanty.
W leczeniu choroby afektywnej dwubiegunowej leki są zwykle stosowane z dwoma celami: złagodzeniem obecnych objawów manii lub depresji oraz zapobieganiem nawrotom.
Jakie są rokowania w przypadku chorób psychicznych u dzieci?
Dzieci z zaburzeniami psychicznymi często osiągają gorsze wyniki w nauce, mają problemy w szkole czy w interakcjach z innymi osobami. Po leczeniu dzieci lepiej radzą sobie w domu, szkole i społeczności.
Dzieci z licznymi zaburzeniami lękowymi są bardziej narażone na stany lękowe, depresję i zaburzenia związane z nadużywaniem substancji w dorosłości, częściej angażują się we wczesne rodzicielstwo i próby samobójcze.
Depresja może być przewlekła, przy czym u 85% osób doświadczających jednego epizodu, kolejny występuje w ciągu 15 lat. U nieco ponad połowy nastolatków z depresją obserwuje się znaczną poprawę, a ponad 8% cierpi na depresję trwającą rok lub dłużej. Samobójstwo jest jednym z najgorszych potencjalnych skutków depresji, będąc trzecią najczęstszą przyczyną śmierci wśród nastolatków.
U około połowy dzieci z ADHD znaczące objawy zaburzenia utrzymują się w dorosłym życiu, a u połowy z nich obserwuje się zmniejszenie nadpobudliwości. Osoby z ADHD są narażone na niższe osiągnięcia edukacyjne, utratę pracy, problemy rodzinne, wypadki, spożywanie alkoholu, zażywanie narkotyków, zwłaszcza gdy nie są leczone.
W przypadku choroby afektywnej dwubiegunowej kompleksowe leczenie może pomóc w opanowaniu epizodów zaburzeń nastroju, które mogą wystąpić nawet w 60% przypadków. Nieleczona choroba afektywna dwubiegunowa może prowadzić do powikłań, w tym do nadużywania substancji i uzależnień. Ryzyko samobójstwa jest 60 razy wyższe u osób z chorobą afektywną dwubiegunową niż w populacji ogólnej, a choroba ta jest piątą najczęstszą przyczyną niepełnosprawności na świecie.
Choroby psychiczne u dzieci – czy można im zapobiegać?
Zapobieganie chorobom psychicznym u dzieci jest skomplikowane i obejmuje wiele różnych strategii, które mogą zmniejszyć ryzyko wystąpienia tych zaburzeń. Choć nie wszystkim chorobom psychicznym można całkowicie zapobiec, istnieją podejścia, które mogą obniżyć ryzyko ich rozwoju lub złagodzić ich nasilenie. Oto kilka z nich:
- Wczesne rozpoznawanie i interwencja: Wczesne identyfikowanie objawów i szybkie rozpoczęcie leczenia mogą zapobiegać pogłębianiu się problemów.
- Wsparcie rodzinne i wychowawcze: Silne, stabilne i wspierające środowisko rodzinne jest ważne dla zdrowia psychicznego dzieci. Włączanie rodziców w proces terapeutyczny i oferowanie im wsparcia może być bardzo pomocne.
- Promowanie zdrowego rozwoju: Umacnianie umiejętności społecznych, emocjonalnych i komunikacyjnych od najmłodszych lat może pomóc dzieciom lepiej radzić sobie ze stresem i trudnościami.
- Dostęp do opieki zdrowotnej: Zapewnienie dostępu do wysokiej jakości opieki zdrowotnej, w tym do usług zdrowia psychicznego, jest niezbędne.
- Edukacja i świadomość społeczna: Edukowanie społeczeństwa o zdrowiu psychicznym, aby zmniejszyć stygmatyzację i promować świadomość, jest kluczowe dla wczesnego rozpoznawania i wsparcia.
- Redukcja stresu środowiskowego: Zmniejszenie czynników stresowych w środowisku, takich jak przemoc w rodzinie, ubóstwo czy przemoc w szkole, może pomóc w zapobieganiu rozwoju chorób psychicznych.
Jeżeli podejrzewasz, że Twoje dziecko może zmagać się z chorobą psychiczną lub zaburzeniem psychicznym, możesz skorzystać z naszej pomocy i wsparcia. Posiadamy dwie placówki w Katowicach i Gliwicach. Nie zwlekaj!
