Dziecko nie patrzy w oczy – czy to objaw autyzmu?

Dlaczego moje dziecko nie patrzy w oczy i nie utrzymuje ze mną kontaktu wzrokowego? To pytanie jest częstsze, niż mogłoby się wydawać. Wielu rodziców zastanawia się, czy brak kontaktu wzrokowego może oznaczać autyzm. Przyjrzyjmy się bliżej objawom autyzmu, aby znaleźć odpowiedź.

Spis treści:

• Dlaczego kontakt wzrokowy jest ważny?
• Typowy rozwój kontaktu wzrokowego
• Dlaczego dziecko nie patrzy w oczy?
• Dziecko nie patrzy w oczy – czy to na pewno autyzm?
• Dziecko nie patrzy w oczy – diagnoza autyzmu
• Dlaczego kontakt wzrokowy jest trudny i niepokojący dla osób z autyzmem?
• Jak z wyczuciem zachęcać dziecko do kontaktu wzrokowego?
• Inne objawy autyzmu
• Dziecko nie patrzy w oczy – co robić?

Patrzenie komuś w oczy może oznaczać uwagę, szacunek, intymność, zaufanie, zainteresowanie i troskę. Jednak dla niektórych dzieci może być to trudne doświadczenie i wyzwanie. Sporadyczne unikanie patrzenia w oczy na krótkie chwile może być normalnym elementem rozwoju dziecka, zwłaszcza gdy radzi sobie z niewygodnymi uczuciami. W innych przypadkach problemy z patrzeniem komuś w oczy mogą wskazywać na problem medyczny lub emocjonalny, który może wymagać interwencji.

Unikanie patrzenia w oczy jest częstym objawem takich schorzeń, jak zaburzenia ze spektrum autyzmu (ASD) i fobia społeczna (SAD), dlatego rodzice mogą się niepokoić, jeśli zauważą, że ich dziecko nie patrzy w oczy. Jednak okazjonalne odwracanie wzroku w określonych sytuacjach nie jest tym samym, co nawykowe unikanie lub niechęć do kontaktu wzrokowego.

Kiedy dziecko nie patrzy w oczy, przez wiele osób uważane jest za objaw autyzmu, ponieważ brak kontaktu wzrokowego jest często obserwowany u dzieci autystycznych. Jednak prostym faktem jest to, że nie wszystkie osoby z autyzmem unikają patrzenia w oczy i nie wszystkie osoby, które unikają patrzenia w oczy, mają autyzm.

Brak kontaktu wzrokowego może wynikać z choroby zwanej aleksytymią, która opisuje trudności z odczuwaniem emocji. Aktualne badania sugerują, że tylko około 50% osób z autyzmem ma aleksytymię, a także jedna na 10 osób w populacji ogólnej cierpi na tę przypadłość.

Może być wiele powodów, dla których dziecko nie nawiązuje kontaktu wzrokowego, co niekoniecznie oznacza autyzm. Dziecko może unikać patrzenia w oczy, ponieważ może:

• nie lubić osoby, która próbuje nawiązać kontakt wzrokowy,
• mieć niezauważony problem ze słuchem,
• odczuwać lęk społeczny lub nieśmiałość.

Dlaczego kontakt wzrokowy jest ważny?

Kontakt wzrokowy odgrywa fundamentalną rolę w interakcjach międzyludzkich. Patrzenie komuś w oczy jest kluczowym sposobem komunikacji, zarówno werbalnej, jak i niewerbalnej. Pomaga rozwijać pozytywne relacje i więzi emocjonalne, a także jest istotnym elementem umiejętności społecznych, uczenia się, uwagi i budowania relacji.

Ewolucyjnie kontakt wzrokowy jest kluczowy dla przetrwania dziecka, które szuka wzroku rodzica, aby zaspokoić swoje potrzeby w zakresie jedzenia, komfortu i schronienia. Badania pokazują, że noworodki od urodzenia wolą patrzeć na twarze, które nawiązują z nimi kontakt wzrokowy. Niektóre noworodki mogą nawiązać kontakt wzrokowy z rodzicami/opiekunami już na sali porodowej i w pierwszych dniach życia.

Ludzie wykorzystują patrzenie w oczy do budowania zaufania, intymności, miłości i komunikacji. Nasze emocje, intencje i myśli mogą być bardzo wyraźne już po samym spojrzeniu w czyjeś oczy.

Używamy również oczu jako kluczowego elementu komunikacji niewerbalnej i inteligencji emocjonalnej. Spojrzenie w czyjeś oczy może sygnalizować różne emocje, od dyskomfortu i niepokoju, przez podejrzenia, strach, radość, aż po zaskoczenie. Czasami wystarczy samo spojrzenie, aby odczytać czyjeś myśli, na przykład czy ktoś kłamie lub czy chce porozmawiać na osobności.

Kiedy dzieci patrzą w oczy, uczą się o swoim otoczeniu i ludziach, z którymi wchodzą w interakcje. Badania pokazują, że już od niemowlęctwa dzieci wykorzystują patrzenie w oczy, aby lepiej rozumieć otaczający je świat. Uczą się także interpretować i naśladować mimikę twarzy towarzyszącą patrzeniu w oczy. Te doświadczenia pomagają im „czytać” ludzi, co dodatkowo rozwija ich umiejętności społeczno-emocjonalne.

Typowy rozwój kontaktu wzrokowego

Od urodzenia dzieci są zaprogramowane, aby szukać kontaktu wzrokowego. W rzeczywistości niemowlę widzi najlepiej w odległości około 15 do 20 centymetrów, co jest idealną odległością, aby widzieć twarz opiekuna trzymającego w ramionach (lub podczas karmienia). Badania pokazują również, że dzieci szczególnie lubią obserwować twarze i oczy innych osób. Ponadto, dzieci wydają się bardziej skłonne do nauki, jeśli przed przekazaniem informacji zostaną poproszone o bezpośrednie spojrzenie.

Jeśli dziecko nie patrzy w oczy i ma trudności w nawiązywaniu kontaktu wzrokowego może to w każdym wieku stanowić potencjalny powód do niepokoju. Wynika to z faktu, że kontakt wzrokowy jest podstawową formą komunikacji i interakcji.

W wieku od 2 do 6 miesięcy większość dzieci będzie regularnie utrzymywać bezpośredni kontakt wzrokowy, a tendencja i długość tego kontaktu wzrokowego zwiększają się wraz z upływem czasu. Zazwyczaj rozwijające się dzieci, w miarę dorastania, nadal poszukują kontaktu wzrokowego z bliskimi i innymi osobami. Kontakt wzrokowy jest kluczowym sposobem, w jaki dzieci komunikują, że czują się bezpieczne i otoczone opieką. Patrzenie w oczy sygnalizuje akceptację, komfort, intymność, zainteresowanie i troskę.

Dlaczego dziecko nie patrzy w oczy?

Choć nawiązywanie bezpośredniego kontaktu wzrokowego powinno być normalnym ludzkim zachowaniem, zdarzają się sytuacje, w których niektóre dzieci mają z tym trudności. Kiedy dziecko nie patrzy w oczy może czuć się bezbronne, zdenerwowane, zawstydzone lub może to wynikać z problemów medycznych (wady wzroku), jak również wynikać z różnych zaburzeń psychicznych.

Problemy z wyrażaniem uczuć

To normalne, że dziecko nie patrzy w oczy w określonych sytuacjach. Kontakt wzrokowy może być trudny, gdy emocje są intensywne, ale dla dzieci, które wciąż uczą się regulacji emocji i umiejętności społecznych, może to być jeszcze trudniejsze. Dziecko może unikać kontaktu wzrokowego, gdy poczuje się smutne, przestraszone, nieśmiałe, zdenerwowane, zestresowane lub zawstydzone. Może też odwracać wzrok, gdy zrobiło coś złego, ma sekret lub jest zdezorientowane.

Unikanie kontaktu wzrokowego staje się w ten sposób mechanizmem radzenia sobie, pozwalającym dziecku ukryć swoje zranienie lub bezbronność albo uniknąć odpowiedzialności. Zazwyczaj oznacza to, że dziecko odczuwa silne uczucia i może potrzebować pomocy. Należy monitorować częstotliwość tego zachowania i sprawdzać czy występują inne objawy mogące wskazywać na problemy ze zdrowiem psychicznym. Jeśli dziecko nie wykazuje innych oznak, jest to normalna część rozwoju społeczno-emocjonalnego i komunikacyjnego dzieci.

Należy pamiętać, że istnieje różnica między odwracaniem wzroku z powodu nieśmiałości lub przykrych uczuć a ogólną niechęcią lub trudnościami w nawiązywaniu kontaktu wzrokowego. Nie ma konkretnego wieku, w którym typowo rozwijające się dzieci miałyby trudności z nawiązywaniem kontaktu wzrokowego.

Dzięki wskazówkom i doświadczeniu dzieci uczą się skuteczniej regulować swoje emocje w trudnych sytuacjach. W miarę jak rozwijają się w okresie dzieciństwa i dojrzewania, stają się bardziej zdolne do nawiązywania kontaktu wzrokowego, nawet gdy czują się bezbronne. Jednak w chwilach stresu, wyzwań lub innych niepokojących sytuacji nawet starsze dzieci mogą unikać kontaktu wzrokowego, gdy zmagają się ze swoimi uczuciami lub trudnymi sytuacjami.

Wyzwania społeczno-emocjonalne

Poziom komfortu w zakresie kontaktu wzrokowego oraz umiejętności społeczno-emocjonalnych i komunikacyjnych będzie się znacznie różnić. Dzieci z problemami społeczno-emocjonalnymi częściej unikają kontaktu wzrokowego. Introwertyczne dzieci, osoby z problemami behawioralnymi, dzieci żyjące w stresie oraz osoby z zaburzeniami lękowymi i innymi problemami zdrowia psychicznego mogą mieć większe trudności z bezpośrednim spojrzeniem.

Do schorzeń psychicznych związanych z niechęcią do kontaktu wzrokowego należą zaburzenia lękowe, zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne (OCD), zaburzenia zachowania, depresja i zaburzenie opozycyjno-buntownicze. Należy jednak pamiętać, że samo unikanie bezpośredniego spojrzenia w sytuacjach stresu lub dyskomfortu niekoniecznie oznacza, że Twoje dziecko ma problemy psychiczne, chyba że występują również inne objawy.

Badania pokazują, że osoby z fobią społeczną mają szczególne trudności z patrzeniem w oczy. Kontakt wzrokowy, zwłaszcza z osobami, których nie znają dobrze, sprawia, że czują się niekomfortowo, co powoduje stres i niepokój emocjonalny.

Ponadto dla niektórych dzieci, które przeżyły traumę, niektóre aspekty interakcji społecznych, w tym bezpośrednie patrzenie w oczy, mogą stanowić wyzwanie.

Zaburzenia ze spektrum autyzmu

Dzieci cierpiące na zaburzenia ze spektrum autyzmu (ASD) często mają trudności z nawiązywaniem kontaktu wzrokowego, chociaż nie zawsze i nie od samego urodzenia.

Objawy ASD zazwyczaj obejmują trudności w komunikacji i interakcjach międzyludzkich, w tym unikanie kontaktu wzrokowego. Mogą również występować inne oznaki i symptomy, takie jak zachowania restrykcyjne lub powtarzalne, intensywne zainteresowanie określonymi tematami, brak reakcji na imię oraz inne sygnały społeczne.

Podczas gdy większość niemowląt wykazuje silną preferencję do kontaktu wzrokowego, u niektórych dzieci zaczyna on zanikać w wieku 6 miesięcy. Ten regres jest kluczową oznaką ASD. Badania pokazują, że chociaż u neurotypowych dzieci (u których nie występuje ASD) zainteresowanie bezpośrednim spojrzeniem wzrasta, u niektórych dzieci, u których później zdiagnozowano ASD, oznaki unikania kontaktu wzrokowego mogą pojawiać się już w wieku 2 miesięcy.

Te subtelne zmiany w sposobie, w jaki dziecko szuka kontaktu wzrokowego, mogą nie być zauważalne dla niewprawnego oka. Jednak ich wczesne wykrycie może umożliwić szybsze rozpoczęcie leczenia dzieci z ryzykiem rozwoju ASD. Wczesna interwencja jest kluczowa, ponieważ zapewnia lepsze wyniki w leczeniu dzieci z autyzmem.

Dziecko nie patrzy w oczy – czy to na pewno autyzm?

Jedną z charakterystycznych cech zaburzeń ze spektrum autyzmu jest unikanie kontaktu wzrokowego. To zachowanie można zaobserwować już u niemowląt, które często nie utrzymują kontaktu wzrokowego.

Pytanie, dlaczego tak się dzieje, pojawia się od dawna. Przeprowadzono wiele debat i badań, aby zrozumieć, dlaczego osoby z autyzmem nie nawiązują kontaktu wzrokowego.

Czy dzieje się tak dlatego, że osoby autystyczne nie są zainteresowane tym, co mówią inni? A może istnieją naukowe wyjaśnienia? Kilka badań rzuca światło na ten temat.

Szeroko badano fakt, że osoby z autyzmem unikają patrzenia w oczy. Początkowo sądzono, że wynika to z braku zainteresowania.

Jednak badania wykazały, że unikanie patrzenia w oczy nie jest oznaką „braku troski”. Potwierdzają to również wypowiedzi osób z autyzmem, które mają trudności z nawiązaniem kontaktu wzrokowego.

W przypadku osób o typowym rozwoju unikanie patrzenia w oczy jest powszechnie uważane za oznakę społecznej obojętności. Jednak wiele osób z autyzmem wskazuje, że patrzenie w oczy powoduje u nich dyskomfort i stres.

Twierdzą, że wyrażanie uczuć w obliczu lęku jest dla nich trudne i nienaturalne. Badania analizowały przyczyny tego zachowania, aby ustalić, czy jest ono spowodowane samym doznaniem, czy też opóźnieniami społecznymi.

Naukowcy odkryli, że część mózgu aktywowana przez patrzenie w oczy, zwana układem podkorowym, jest nieprawidłowo aktywowana u osób ze spektrum autyzmu. Ten obszar mózgu odpowiada za naturalne przyciąganie dzieci do twarzy oraz kierowanie ich uwagi w stronę znajomych twarzy.

Układ podkorowy pomaga również w postrzeganiu emocji. W przeprowadzonych badaniach badacze poprosili osoby z autyzmem i osoby neurotypowe o przyglądanie się obrazom twarzy.

Śledzili spojrzenia uczestników, którzy albo patrzyli swobodnie na twarze albo ograniczali się do widzenia tylko okolic oczu na obrazach. Patrząc na całą twarz, aktywność mózgu obu grup była podobna.

Jednakże, gdy osobom autystycznym pokazano tylko okolice oczu, ich podkorowy układ mózgowy był nadmiernie aktywowany.

Stwierdzono, że unikanie patrzenia w oczy u osób autystycznych jest reakcją na nieprzyjemne uczucie wywołane przez nadmierne pobudzenie tej części mózgu. To zachowanie ma na celu zmniejszenie nieprzyjemnego, nadmiernego pobudzenia.

Dziecko nie patrzy w oczy – diagnoza autyzmu

Brak kontaktu wzrokowego jest jednym z wielu kryteriów używanych przez lekarzy do diagnozowania autyzmu. Ponieważ nie istnieją testy fizyczne na autyzm, diagnoza opiera się na obserwacji zachowania i cech.

Według Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-5) opublikowanego przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne, jednym z objawów autyzmu jest upośledzone używanie języka niewerbalnego, takiego jak kontakt wzrokowy, wyraz twarzy i postawa ciała.

Inne kryteria stosowane do diagnozowania autyzmu obejmują niezdolność do rozwijania, utrzymywania lub rozumienia relacji, co często jest postrzegane przez innych jako apatia lub brak zainteresowania. Brak patrzenia w oczy dodatkowo wzmacnia tę percepcję.

Chociaż brak patrzenia w oczy może być cechą autyzmu, nie jest to cecha „diagnostyczna”. Osoba może mieć autyzm i patrzeć prosto w oczy, bez oznak aleksytymii.

Dlaczego kontakt wzrokowy jest trudny i niepokojący dla osób z autyzmem?

Dzieci autystyczne często nie zachęcają innych do nawiązywania kontaktu wzrokowego. Nie mają skłonności do motywacji społecznej podobnej do dzieci o typowym rozwoju.

Unikanie kontaktu wzrokowego u dzieci autystycznych może wynikać z innych przyczyn:

• Mogą nie mieć motywacji społecznej do nawiązywania kontaktu wzrokowego.
• Mogą mieć trudności z jednoczesnym skupianiem się na języku mówionym i oczach innych osób.
• Mogą nie rozumieć informacji, które można uzyskać, patrząc w oczy innych.
• Mogą być przytłoczone intensywnymi doznaniami zmysłowymi.

Dzieci autystyczne często nie wykazują typowej motywacji społecznej do nawiązywania kontaktu wzrokowego. Czasami jest im trudno zrozumieć, że patrzenie w oczy innych ludzi dostarcza ważnych informacji społecznych.

Dzieci autystyczne nie potrafią wyrazić tego, czego chcą lub co czują poprzez patrzenie w oczy, trudno jest nawiązać z nimi kontakt. Niektóre badania nie wykazały, aby dzieci autystyczne odczuwały dyskomfort podczas kontaktu wzrokowego. Jednak zmuszanie dzieci z ASD do patrzenia w oczy może wywołać u nich duży dyskomfort i niepokój.

Jak z wyczuciem zachęcać dziecko do kontaktu wzrokowego?

Pamiętaj, aby uczyć nowych umiejętności małymi, łatwymi do opanowania krokami, zwiększając oczekiwania powoli w miarę postępów dziecka. Zmuszanie dziecka od razu do nawiązywania kontaktu wzrokowego mogłoby mieć negatywne skutki.

Pozytywne wzmacnianie naturalnego i spontanicznego kontaktu wzrokowego może być skuteczną metodą nauczania tej umiejętności. Ważne jest, aby ćwiczenia były dostosowane do komfortu dziecka. Narzucanie praktyki, która nie prowadzi do poprawy, nie ma sensu.

Można zacząć od prywatnych i niezobowiązujących sytuacji, w których dziecko nie jest zmuszane do intensywnej uwagi. Podczas rozmów można stopniowo wydłużać czas kontaktu wzrokowego, robiąc krótkie pauzy przed udzieleniem odpowiedzi na prośby dziecka. Na przykład, jeśli dziecko zadaje pytanie, zatrzymaj się na chwilę, zanim odpowiesz.

Modeluj to zachowanie, nawiązując z nim kontakt wzrokowy. Rób to zarówno podczas poważnych rozmów, jak i w chwilach lekkich i przyjemnych.

Możesz także delikatnie poprosić dziecko, aby patrzyło Ci w oczy, kiedy mówisz. Czasami wystarczy przypomnienie i regularne ćwiczenie tej umiejętności. Dzieci często uczą się nowych umiejętności najlepiej poprzez zabawę i wiele powtórzeń. Możesz nawet zorganizować konkurs na patrzenie w oczy, sprawdzając, kto wytrzyma dłużej bez odwracania wzroku.

Kiedy zauważysz, że Twoje dziecko odwraca wzrok, zapytaj je, dlaczego i jak się czuje. Jeśli dziecko nie patrzy w oczy może to być sygnałem, że dzieje się coś innego. Dziecko może potrzebować Twojego wsparcia i wskazówek. Praca nad umiejętnością rozpoznawania i wyrażania emocji może pomóc dziecku czuć się bardziej komfortowo podczas kontaktu wzrokowego, nawet w stresujących sytuacjach.

Inne objawy autyzmu

Sam brak kontaktu wzrokowego nie powinien być uważany za jednoznaczny objaw zaburzenia ze spektrum autyzmu. Mogą istnieć niemowlęta, które nie nawiązują kontaktu wzrokowego, ale reagują na twarze i zwracają się w stronę innych osób.

Objawy autyzmu u dziecka mogą być zróżnicowane, ale niektóre z najbardziej powszechnych obejmują:

Trudności w komunikacji:

• Opóźniony rozwój mowy lub brak mowy.
• Powtarzanie słów lub fraz zamiast tworzenia własnych zdań (echolalia).
• Problemy z inicjowaniem lub podtrzymywaniem rozmowy.

Trudności w interakcjach społecznych:

• Dziecko nie patrzy w oczy.
• Niezdolność do rozumienia i reagowania na sygnały społeczne, takie jak mimika czy ton głosu.
• Preferowanie samotnych zabaw zamiast interakcji z innymi dziećmi.
• Trudności w rozumieniu i nawiązywaniu przyjaźni.

Ograniczone i powtarzalne wzorce zachowania:

• Powtarzające się ruchy ciała, takie jak machanie rękami, kołysanie się lub kręcenie w kółko.
• Silne przywiązanie do rutyny i trudności z adaptacją do zmian.
• Intensywne zainteresowanie określonymi tematami lub przedmiotami.
• Uporczywe układanie zabawek lub przedmiotów w określonym porządku.

Problemy sensoryczne:

• Nadwrażliwość lub niedowrażliwość na bodźce sensoryczne, takie jak dźwięki, światło, dotyk czy smak.
• Nietypowe reakcje na bodźce, na przykład unikanie pewnych tekstur lub nadmierne zainteresowanie nimi.

Inne możliwe objawy:

• Brak reakcji na swoje imię w wieku, gdy powinno to już występować.
• Trudności w naśladowaniu działań innych osób.
• Problemy z wyrażaniem emocji i rozumieniem emocji innych ludzi.
• Ograniczona gestykulacja, brak wskazywania palcem na przedmioty.

Dziecko nie patrzy w oczy – co robić?

Jeśli zauważasz u swojego dziecka objawy takie jak unikanie kontaktu wzrokowego, ograniczone i powtarzalne zachowania lub opóźnienia w komunikacji społecznej, warto rozważyć diagnozę w naszej poradni.

Oferujemy test diagnostyczny ADOS-2, który jest uznawany za jeden z najbardziej skutecznych narzędzi do oceny zaburzeń ze spektrum autyzmu. Nasz zespół posiada wieloletnie doświadczenie w pracy z dziećmi z ASD i jest gotowy, aby pomóc Twojemu dziecku w osiągnięciu pełnego potencjału.

Zapewniamy profesjonalne wsparcie, które może być kluczowe dla wczesnej interwencji i skutecznej terapii. Skontaktuj się z nami, aby umówić się na wizytę i dowiedzieć się więcej o możliwościach, jakie możemy zaoferować Twojemu dziecku.

Poradnia FOCUS Zapraszamy – Autyzm – diagnoza i terapia

Więcej na temat diagnozy autyzmu u dzieci znajdziesz tutaj.

Sprawdź również naszą ofertę: psycholog dziecięcy Katowice, psychiatra dziecięcy Katowice.

Tagi: dziecko nie patrzy w oczy, dlaczego dziecko nie patrzy w oczy, dziecko unika kontaktu wzrokowego, brak kontaktu wzrokowego u dziecka, kontakt wzrokowy u dziecka a autyzm