W latach 1950-1970, profesor Vojta opracował podstawy swojej diagnostyki i terapii, znanej później jako metoda Vojty.

Vaclav Vojta, podkreślając znaczenie sprawności psychomotorycznej jako funkcji prawidłowej struktury i sprawności układu nerwowego, w ramach diagnostyki opracował precyzyjny system obserwacji pacjenta. W swoich badaniach podkreśla istotę plastyczności układu nerwowego, jego zdolności kompensacyjnych, występujących w całym okresie ludzkiego życia.

Metoda Vojty – na czym polega?

Metoda ta opiera się na odruchowej lokomocji. Podczas poszukiwań odpowiedniej metody terapeutycznej dla dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym, profesor Vojta zauważył, że w określonych pozycjach ciała, w odpowiedzi na konkretne bodźce, występują powtarzalne reakcje motoryczne tułowia i kończyn u tych dzieci. Efekty aktywacji były zaskakujące – dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym zaczynały najpierw wyraźnie mówić, a po krótkim czasie stawały się pewniejsze w staniu i chodzeniu.

Ponieważ wzorce ruchowe nie występowały spontanicznie w motoryce dzieci ze spastyczną postacią mózgowego porażenia dziecięcego, lecz po wielokrotnym wyzwalaniu zaczynały się pojawiać w coraz większym zakresie i pełniejszej formie, profesor Vojta doszedł do wniosku, że spastyczne porażenie mózgowe może wynikać z funkcjonalnych blokad w rozwoju motorycznym.

Na podstawie tych obserwacji profesor Vojta opracował kompleksową terapię dla niemowląt, dzieci i dorosłych cierpiących na tego rodzaju zaburzenia – terapię metodą Vojty.

Na podstawie swoich obserwacji, profesor Vojta doszedł do wniosku, że te wzorce ruchowe, które można aktywować, są obecne u każdego człowieka od chwili narodzin. Udowodnił to poprzez wielokrotne wywoływanie tych wzorców u zdrowego noworodka i obserwowanie pojawiających się wtedy ruchów, takich jak dłoniowy chwyt radialny czy otwarcie dłoni. U niemowląt rozwijających się prawidłowo takie ruchy zazwyczaj pojawiają się spontanicznie w wieku około 6 miesięcy, w trakcie naturalnego chwytania i podpierania się na dłoniach.

Metoda Vojty – zastosowanie

• Leczenie niedowładów,
• mózgowe porażenie dziecięce,
• asymetria postawy i rozwoju funkcji podczas pierwszego roku życia,
• ortopedyczne wady postawy,
• zaburzenia ośrodkowej koordynacji nerwowej (zokn),
• przepuklina oponowo-rdzeniowa,
• rozszczep kręgosłupa,
• schorzenia ortopedyczne,
• zespół Downa,
• skolioza,
• wodogłowie.

Terapia metodą Vojty

Odruchowa lokomocja według Vojty jest aktywowana w trzech pozycjach wyjściowych: leżąc na brzuchu, plecach i boku. Aby aktywować wzorce motoryczne, wykorzystuje się dziesięć określonych przez Vojtę stref na tułowiu oraz kończynach górnych i dolnych. Kombinacja różnych stref i naprzemienne oddziaływanie nacisku i trakcji prowadzi do aktywacji wzorców motorycznych odruchowego obrotu i odruchowego pełzania. Istotną rolę odgrywają także właściwe ustawienia kątowe kończyn oraz opory.

Terapeuta stosuje opory podczas częściowych ruchów, które tworzą dany wzorzec ruchowy. Na przykład, podczas odruchowego pełzania terapeuta hamuje ruch głowy, co powoduje zwiększenie napięcia mięśni w okolicy zatrzymanego ruchu bez skracania się tych mięśni (izometria). W rezultacie wzmacnia się aktywność mięśni w bardziej oddalonych częściach ciała, takich jak brzuch, plecy, kończyny górne i dolne.

Podczas stymulacji, w pełni wykorzystuje się gęstość rozmieszczenia proprioceptorów w stawach kulistych obręczy piersiowej i miedniczej. Punkty drażnienia lub strefy wyzwalania mogą być aktywowane w ciągu całego życia. Aby wywołać wzorzec odruchowej lokomocji, dorosły pacjent musi przyjąć podobną pozycję wyjściową, jaką charakteryzują zdrowe noworodki.

Zasady prowadzenia terapii

• 4 x dziennie,
• Każdy wzorzec 2 x każda strona (plecy, brzuch, bok),
• 0-6 m.ż. – max 5 minut,
• 2-12 m.ż. – 8-10 minut,
• Starsze dzieci – max. 15-20 minut,
• Spotkanie z terapeutą 1-2 / tydzień.

Kompleksy koordynacyjne odruchowej lokomocji

Są to sztuczne twory, ponieważ towarzysząca im aktywność mięśni nie występuje jako taka w naturalnych ruchach człowieka. Kompleksy te są wyzwalane odruchowo w określonej pozycji ciała oraz w reakcji na konkretne bodźce. Składowe tych kompleksów koordynacyjnych są zakotwiczone w ośrodkowym układzie nerwowym.

Odruchowe pełzanie – wykonujemy leżąc na brzuchu,

Odruchowy obrót – wykonujemy leżąc na plecach i boku.

Globalne wzorce odruchowego pełzania i odruchowego obrotu składają się z działań mięśni, które są również obecne jako elementy wzorców częściowych w rozwoju ruchowym. Te działania mięśniowe decydują o różnorodnych zdolnościach motorycznych osób zdrowych.

Oddziaływanie odruchowej lokomocji

Poprzez stosowanie odruchowej lokomocji już od chwili narodzin dziecka, możemy wpływać na wczesne stadium jego rozwoju motorycznego, oddziałując na najwyższe ośrodki ruchowe mózgu. Dzięki odruchowej lokomocji już od wieku niemowlęcego możemy kontrolować przenoszenie środka ciężkości ciała i utrzymywanie równowagi.

Odruchowa lokomocja wpływa także na trofikę mięśni, procesy naczynioruchowe oraz sudomotorykę, co może przyczynić się do poprawy czynności oddechowej, jakości mowy, rozwinięcia stereognozji oraz zmniejszenia nasilenia zaburzeń homonimowo-hemianoptycznych u dzieci z wczesnodziecięcym połowiczym porażeniem spastycznym.

Dodatkowo, może mieć pozytywny wpływ na likwidację zbieżnego zeza naprzemiennego, przesunięcie środka ciężkości ciała, aktywizację mięśni całego układu mięśniowo-szkieletowego oraz mięśni gładkich w przewodzie pokarmowym, układzie moczowym i skórze, a także na pobudzenie reakcji sudomotorycznych, pilomotorycznych oraz wazomotorycznych.

Diagnostyka w metodzie Vojty

• Ocena motoryki spontanicznej.
• Badanie 7 odruchowych reakcji posturalnych, czyli zdolności automatycznej kontroli ciała w przestrzeni podczas zmiany pozycji ciała. Prawidłowo wykazywane reakcje świadczą o właściwym stopniu dojrzałości posturalnej dziecka, co jest rezultatem prawidłowego funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego oraz wskazują na zgodność wieku rozwojowego z wiekiem kalendarzowym dziecka. Nieprawidłowe reakcje obserwowane w badaniu sugerują zaburzenia ośrodkowej koordynacji nerwowej i stanowią czułe narzędzie pomiarowe określające liczbę nieprawidłowych reakcji globalnych, nieprawidłowych wzorców częściowych oraz stopień patologii w wzorcach częściowych.
• Analiza podstawowych odruchów pierwotnych.

Dzięki diagnostycznej metodzie Vojty, oceniającej poziom dojrzałości ośrodkowego układu nerwowego, możliwe jest wczesne wykrycie wielu czynników w okresie niemowlęcym, takich jak:

• Zaburzenia napięcia mięśniowego, takie jak wiotkość lub spastyczność.
• Asymetria w ułożeniu ciała oraz w reakcjach motorycznych i odruchach.
• Nieprawidłowości w motoryce spontanicznej.
• Opóźnienia w rozwoju w porównaniu z idealnymi ontogenetycznie wzorcami motorycznymi.
• Brak wygaszania odruchów pierwotnych w odpowiednim wieku.

Metoda Vojty – wcześniactwo

Fizjoterapia wykorzystuje w procesie terapeutycznym m.in. metodę Vojty, jako rehabilitację dziecka urodzonego przedwcześnie. Znaczenie fizjoterapii jako pomocniczego narzędzia w leczeniu zaburzeń związanych z triadą ssania, połykania i oddychania jest niepodważalne. Obecnie stosowane są dwie główne metody fizjoterapeutyczne: NDT – Bobath oraz metoda Vojty. Metoda Vojty jest często zalecana jako terapia pierwszego wyboru oraz jako metoda diagnostyczna w przypadku zagrożenia mózgowym porażeniem dziecięcym.

Wdrożenie rehabilitacji ruchowej powinno nastąpić jak najszybciej, najlepiej przed ukończeniem przez dziecko 3. miesiąca życia. Metoda Vojty ma na celu odblokowanie i naprawę genetycznej matrycy, co jest kluczowe w przypadku problemów funkcji orofacjalnych u wcześniaków. Stymulacja metodą Vojty, dostosowana do stanu ogólnego dziecka, ma na celu aktywację pracy mięśniowej, co mobilizuje struktury układu nerwowego do realizowania wzorców ruchowych.

Odruchowe reakcje posturalne

• Reakcja trakcji (podciągania) wg Prechtla modyfikowana przez Vojtę.
• Reakcja Landau’a.
• Reakcja zawieszenia pachowego.
• Reakcja wychylenia bocznego wg Vojty.
• Reakcja zawieszenia pionowego wg Peiper–Isbert.
• Reakcja zawieszenia pionowego Collis w modyfikacji Vojty.
• Reakcja zawieszenia poziomego wg Collis w modyfikacji Vojty.

Zaburzenia ośrodkowej koordynacji nerwowej (ZOKN)

Zaburzenia ośrodkowej koordynacji nerwowej (ZOKN) to termin pomocniczy używany do opisu nieutrwalonych problemów z motoryką spontaniczną, odruchami prymitywnymi oraz automatyzmami związanych z kontrolą położenia ciała w przestrzeni, które mogą wystąpić w okresie, w którym istnieje potencjalne ryzyko rozwoju mózgowego porażenia dziecięcego (MPD).

Objawy zaburzeń motoryki spontanicznej mogą przejawiać się poprzez ubóstwo lub stereotypowe wzorce motoryczne, co jest wynikiem dysfunkcji integracji sensorycznej spowodowanej nieprawidłowym rozwojem lub uszkodzeniem dojrzewającego układu nerwowego (OUN). Okres potencjalnego zagrożenia wystąpienia MPD obejmuje okres przed narodzeniem, moment porodu oraz krótki czas po urodzeniu.

Badanie noworodków i małych dzieci wykazuje, że:

• około 70% ma prawidłowe reakcje posturalne,
• około 18% posiada najlżejsze ZOKN – 1-3 nieprawidłowych reakcji,
• około 7,5% wykazuje lekkie ZOKN – 4-5 nieprawidłowych reakcji,
• około 4% posiada średniociężkie – 6-7 nieprawidłowych reakcji,
• około 0,5% posiada ciężkie ZOKN – napięcie mięśniowe i wszystkie reakcje nieprawidłowe.

Metoda Vojty – przeciwskazania

• Szczepienia (acelularne 1-2 dni, stare 7 dni),
• Leczenie wysokimi dawkami kortykosteroidów,
• Temperatura powyżej 38,5°C,
• Silna biegunka, wymioty,
• Agresywni rodzice, brak współpracy z rodzicami,
• Zaburzony kontakt matka-dziecko,
• Stan padaczkowy,
• Autyzm,
• Nowotwór złośliwy w fazie aktywnej.

Źródło:

Opracowanie dr n. o zdr. Anna D. Talar, Specjalista fizjoterapii i Certyfikowany terapeuta met. Vojty

Poznaj również inne formy terapii