Zaburzenia emocjonalne u dzieci to szeroki zakres problemów zdrowotnych związanych z nieprawidłowym funkcjonowaniem emocjonalnym, które wpływają na ich zachowanie, funkcjonowanie społeczne, edukacyjne i ogólny rozwój. Choć wszystkie dzieci doświadczają okresowych trudności emocjonalnych, u niektórych trudności te są na tyle intensywne lub długotrwałe, że wpływają negatywnie na ich codzienne życie.

Zaburzenia emocjonalne u dzieci – Zgłoś się po profesjonalną pomoc do Centrum Terapii i Wspomagania Rozwoju FOCUS. Zapraszamy na konsultację!

Spis treści:

• Wstęp
• Zaburzenia emocjonalne u dzieci – Cechy i rodzaje
• Przyczyny
• Ogólne objawy zaburzeń emocjonalnych u dzieci
• Zaburzenia emocjonalne u dzieci – Zaburzenia lękowe
• Zaburzenia emocjonalne u dzieci – Zaburzenia depresyjne
• Zaburzenia emocjonalne u dzieci – Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne
• Zaburzenia emocjonalne u dzieci – Zaburzenia związane z traumą i stresem
• Leczenie

Zaburzenia emocjonalne u dzieci – Wstęp

Psychopatologia dzieci i młodzieży została sklasyfikowana w dwóch szerokich kategoriach: problemy emocjonalne (zwane również internalizacyjnymi) oraz problemy behawioralne (externalizacyjne). W niniejszym opracowaniu opisujemy zaburzenia emocjonalne u dzieci. Zaburzenia emocjonalne oznaczają podstawowe zaburzenie emocji i nastroju, takich jak smutek, poczucie winy, lęk i niepokój. Te zaburzenia emocjonalne, obejmujące zaburzenia lękowe, depresyjne, obsesyjno-kompulsywne oraz związane z traumą i stresem w okresie dzieciństwa i dorastania, zostaną omówione bardziej szczegółowo.

Zaburzenia emocjonalne u dzieci – Cechy i rodzaje

Zaburzenia emocjonalne charakteryzują się następującymi kluczowymi zachowaniami: depresją, wycofaniem, lękiem i samotnością. Dodatkowymi cechami behawioralnymi zaburzeń emocjonalnych są niska samoocena, zachowania samobójcze, słabe wyniki w nauce oraz wycofanie społeczne. Internalizacja takich problemów, jak smutek, może prowadzić do nasilenia trudności, takich jak wycofanie społeczne, zachowania samobójcze lub myśli samobójcze oraz inne niewyjaśnione objawy fizyczne.

Zgodnie z DSM-5, zaburzenia emocjonalne w dzieciństwie i adolescencji, które charakteryzują się wysokim poziomem negatywnej afektywności, obejmują:

• Zaburzenia lękowe,
• Zaburzenia depresyjne,
• Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne i pokrewne,
• Zaburzenia związane z traumą i stresem.

Zaburzenia emocjonalne u dzieci – Przyczyny

Zaburzenia emocjonalne u dzieci mogą mieć różnorodne przyczyny. Obejmują m.in.:

• Genetyczne skłonności: pewne zaburzenia emocjonalne, takie jak np. depresja, mogą mieć podłoże genetyczne i dziedziczyć się w rodzinie.
• Traumatyczne doświadczenia: dzieci, które doświadczają traumatycznych wydarzeń, takich jak przemoc, rozwód rodziców czy śmierć bliskiej osoby, mogą być bardziej narażone na rozwijanie zaburzeń emocjonalnych.
• Zaburzenia neurologiczne: niektóre zaburzenia neurologiczne, takie jak np. ADHD, mogą wpływać na zdolność dziecka do regulowania emocji.
• Stres: wiele dzieci doświadcza dzisiaj wysokiego poziomu stresu, który może wpłynąć na ich zdrowie emocjonalne.

Ogólne objawy zaburzeń emocjonalnych u dzieci

Objawy zaburzeń emocjonalnych u dzieci mogą być różne i zależą od konkretnego zaburzenia. Niektóre z najczęstszych objawów obejmują:

• Zmiany nastroju: dzieci z zaburzeniami emocjonalnymi mogą mieć problemy z kontrolowaniem swojego nastroju, co może prowadzić do nagłych zmian w zachowaniu.
• Problemy z zachowaniem: dzieci mogą mieć problemy z zachowaniem, takie jak np. agresja, hiperaktywność czy trudności w koncentracji.
• Problemy ze snem: zaburzenia emocjonalne mogą wpływać na jakość snu dziecka, co może prowadzić do zmęczenia i braku energii w ciągu dnia.
• Problemy z jedzeniem: niektóre zaburzenia emocjonalne, takie jak anoreksja czy bulimia, mogą wpłynąć na sposób, w jaki dziecko odżywia się.

Zaburzenia emocjonalne u dzieci – Zaburzenia lękowe

Wiele zaburzeń lękowych dzieli wspólne cechy kliniczne (np. intensywny lęk, fizjologiczne objawy lękowe, zaburzenia behawioralne, takie jak ekstremalne unikanie obiektów wywołujących lęk, oraz związany z tym dyskomfort lub upośledzenie), różnią się one w znacznym stopniu.

W najnowszej wersji DSM-5 żadne zaburzenie lękowe nie jest uznawane za unikalne dla dzieciństwa. Wszystkie rodzaje zaburzeń lękowych mają zastosowanie zarówno do dzieci, młodzieży, jak i dorosłych. Kryteria diagnostyczne dla większości zaburzeń lękowych przeszły jednak znaczące zmiany w porównaniu do DSM-IV. Zaburzenia lękowe obejmują: zaburzenie lęku separacyjnego, mutyzm wybiórczy, specyficzne fobie, zaburzenie lęku społecznego, zaburzenie paniczne z agorafobią oraz zaburzenie lękowe uogólnione.

Zaburzenia lękowe – objawy

Lęk i strach są rzeczywistymi i często adaptacyjnymi emocjami w rozwoju każdego dziecka, jednak stają się klinicznym zaburzeniem lękowym, gdy obawy są uporczywe i nadmierne, powodując zauważalny dyskomfort lub upośledzenie codziennego życia.

Typowe objawy zaburzeń lękowych obejmują szereg symptomów fizycznych, takich jak zwiększona częstość akcji serca, duszności, pocenie się, drżenie, bóle w klatce piersiowej, dyskomfort w jamie brzusznej i nudności. Inne objawy to: nieustanne martwienie się o przyszłe wydarzenia, ciągłe obawy dotyczące rodziny, szkoły, przyjaciół lub aktywności, powtarzające się, niechciane myśli (obsesje) lub działania (kompulsje), lęk przed zażenowaniem lub popełnieniem błędów, niska samoocena, brak pewności siebie.

Badania epidemiologiczne pokazują, że zaburzenia lękowe są najczęstszymi zaburzeniami psychicznymi w dzieciństwie i adolescencji, a co za tym idzie, wydają się być najwcześniejszą formą psychopatologii. Co więcej, zaburzenia lękowe mają tendencję do przechodzenia w stan przewlekły i zawsze są związane z poważnymi komplikacjami rozwojowymi, psychospołecznymi i psychopatologicznymi.

Zaburzenia lękowe – występowanie

Zaburzenie lęku separacyjnego, które odnosi się do bardzo silnego lęku przed separacją od głównych opiekunów, najczęściej pojawia się we wczesnym (2-3 rok życia) i środkowym dzieciństwie (4-6 rok życia). Specyficzne fobie, które odnoszą się do silnego lęku przed określonymi obiektami lub sytuacjami, mogą występować u dzieci w każdym wieku, przy czym podwyższone wskaźniki fobii związanych ze zwierzętami są widoczne u małych dzieci, a fobie związane z sytuacjami społecznymi stają się bardziej powszechne w środkowym dzieciństwie i dorastaniu.

Zaburzenie lękowe uogólnione, które objawia się wszechobecnym nadmiernym zamartwianiem się, jest typowe dla starszych dzieci i nastolatków. Zaburzenie paniczne występuje częściej u młodzieży niż u dzieci, a jego pojawienie się często wiąże się z okresem dojrzewania.

Zaburzenia lękowe – przyczyny

Jeśli chodzi o etiologię zaburzeń lękowych, wiele zmiennych, takich jak czynniki demograficzne, neurobiologiczne, rodzinno-genetyczne, osobowościowe czy środowiskowe, uważa się za czynniki ryzyka ich wystąpienia. Według wyników badań, wśród najbardziej znaczących czynników ryzyka znajdują się psychopatologia rodziców, temperament charakteryzujący się zahamowaniem behawioralnym oraz wczesne trudności życiowe.

Zaburzenia emocjonalne u dzieci – Zaburzenia depresyjne

Trzy najczęściej występujące zaburzenia nastroju to duże zaburzenie depresyjne, utrwalone zaburzenie depresyjne (dawniej dystymia) oraz zaburzenie dysregulacji nastroju.

Zaburzenia depresyjne – objawy

Duże zaburzenie depresyjne u dzieci charakteryzuje się okresem zaburzenia nastroju, który może obejmować obniżony nastrój, anhedonię lub drażliwość, a także objawy poznawcze i wegetatywne.

Utrwalone zaburzenie depresyjne (dystymia) u dzieci to trwały, łagodniejszy, ale bardziej przewlekły obniżony nastrój lub drażliwość, z możliwym współwystępowaniem objawów poznawczych i/lub wegetatywnych.

Zaburzenie dysregulacji nastroju to nowe rozpoznanie wprowadzone w DSM-5. Należy ono do grupy zaburzeń depresyjnych u dzieci do 12 roku życia.

Zaburzenie dysregulacji nastroju to zaburzenie wieku dziecięcego charakteryzujące się uporczywie drażliwym lub gniewnym nastrojem. Objawy obejmują częste epizody silnych wybuchów złości lub agresji (ponad trzy epizody tygodniowo) w połączeniu z utrzymującym się negatywnym nastrojem między epizodami, trwającym ponad rok w różnych środowiskach, zaczynającym się po 6 roku życia, ale przed ukończeniem 10 lat.

Typowe objawy depresji obejmują: obniżony nastrój, częste uczucie smutku, płaczliwość, zmniejszone zainteresowanie lub radość z niemal wszystkich aktywności, brak zdolności do czerpania przyjemności z wcześniej ulubionych aktywności, poczucie beznadziei, trwałe znudzenie, niską energię, izolację społeczną, problemy z komunikacją, niską samoocenę, poczucie winy, uczucie bezwartościowości, skrajną wrażliwość na odrzucenie lub porażkę, zwiększoną drażliwość, pobudzenie, złość lub wrogość, trudności w relacjach, częste skargi na dolegliwości fizyczne, takie jak bóle głowy czy brzucha, częste nieobecności w szkole lub słabe wyniki w nauce, trudności z koncentracją, znaczne zmiany w nawykach żywieniowych i/lub snu, utratę lub przyrost wagi niezwiązany z dietą, rozmowy lub próby ucieczki z domu, myśli samobójcze lub autodestrukcyjne zachowania.

Zaburzenia depresyjne – występowanie

Według danych epidemiologicznych, mniej niż 1% dzieci w wieku przedszkolnym, około 2% dzieci w wieku szkolnym i między 2% a 8% nastolatków cierpi na duże zaburzenie depresyjne.

Jeśli chodzi o utrwalone zaburzenie depresyjne, mniej niż 2% dzieci i do 8% nastolatków spełnia kryteria diagnostyczne.

Częstość występowania zaburzenia dysregulacji nastroju u dzieci w wieku szkolnym wynosi mniej niż 1%.

Zaburzenia depresyjne – przyczyny

Obserwacje kliniczne pokazują, że zaburzenia depresyjne często występują u dzieci poddanych stresowi, które doświadczyły jakiejś formy straty lub cierpią na zaburzenia uwagi, trudności w nauce, zaburzenia zachowania lub lękowe, a także inne przewlekłe choroby lub wady. Ponadto istnieją dowody na skłonność do występowania tych zaburzeń w rodzinach.

Zaburzenia lękowe i depresyjne często współwystępują. Zaburzenia lękowe w dzieciństwie i okresie dojrzewania często poprzedzają i przewidują późniejsze zaburzenia depresyjne, co potwierdzają liczne badania.

Zaburzenia emocjonalne u dzieci – Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne

Grupa zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych i pokrewnych obejmuje następujące zaburzenia: zaburzenie obsesyjno-kompulsywne (OCD), zaburzenie dysmorficzne ciała, zaburzenie gromadzenia, trichotillomanię (zaburzenie wyrywania włosów), zaburzenie skubania skóry oraz inne. Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne i pokrewne różnią się od rozwojowych normatywnych zainteresowań i rytuałów poprzez swoją nadmierność lub utrzymywanie się poza okresami rozwojowo odpowiednimi. Rozróżnienie między obecnością subklinicznych objawów a klinicznym zaburzeniem wymaga oceny wielu czynników, w tym poziomu stresu i upośledzenia funkcjonowania danej osoby.

Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne – objawy

Zaburzenie obsesyjno-kompulsywne w dzieciństwie i okresie dojrzewania wiąże się z dwoma specyficznymi zestawami objawów powodujących stres: uporczywymi i niechcianymi natrętnymi myślami, obrazami i impulsami (zwanymi obsesjami) oraz czasochłonnymi powtarzającymi się zachowaniami lub czynnościami umysłowymi i rytuałami wykonywanymi w celu zmniejszenia lęku (zwanymi kompulsjami). Zarówno obsesje, jak i kompulsje są nieprzyjemne i powodują u dziecka znaczny stres.

U dzieci zaburzenia obsesyjno-kompulsywne (OCD) mogą objawiać się podobnie jak u dorosłych, jednak często trudniej jest je rozpoznać, ponieważ dzieci mogą nie być w stanie wyrazić swoich uczuć lub zrozumieć, co się z nimi dzieje. Typowe objawy obejmują obsesje, czyli uporczywe myśli lub obrazy, które wywołują silny lęk, oraz kompulsje – powtarzalne czynności mające na celu zmniejszenie tego lęku. U dzieci mogą to być np. nadmierne mycie rąk, wielokrotne sprawdzanie drzwi, konieczność układania przedmiotów w określonym porządku, unikanie dotykania niektórych rzeczy czy powtarzanie pewnych słów lub liczb. Mogą one także mieć irracjonalny strach przed zabrudzeniem, chorobami lub skrzywdzeniem kogoś bliskiego. Objawy te są czasochłonne, wywołują duży stres i mogą negatywnie wpływać na naukę, życie rodzinne i relacje z rówieśnikami.

Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne – występowanie

Badania epidemiologiczne wykazały, że częstość występowania zaburzenia obsesyjno-kompulsywnego w populacji dzieci i młodzieży wynosi od 0,25% do 4%. Nieleczone objawy zazwyczaj stają się przewlekłe i powodują poważne problemy w codziennym funkcjonowaniu. Co więcej, WHO klasyfikuje zaburzenie obsesyjno-kompulsywne jako jedno z najbardziej obciążających zaburzeń.

Podobnie jak w przypadku innych zaburzeń emocjonalnych, obecność OCD w dzieciństwie wiąże się ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia innych zaburzeń psychiatrycznych w wieku dorosłym.

Zaburzenia emocjonalne u dzieci – Zaburzenia związane z traumą i stresem

Zaburzenia związane z traumą i stresem obejmują takie przypadki, w których ekspozycja na traumatyczne lub stresujące wydarzenie bądź ich doświadczenie jest podstawowym kryterium diagnostycznym. Według DSM-5 do tej grupy należą: reaktywne zaburzenie przywiązania, zaburzenie związane z nadmierną towarzyskością, zespół stresu pourazowego (PTSD), ostre zaburzenie stresowe oraz zaburzenia adaptacyjne. Zaburzenia te są ściśle powiązane z zaburzeniami lękowymi, obsesyjno-kompulsyjnymi i pokrewnymi oraz zaburzeniami dysocjacyjnymi.

Reaktywne zaburzenie przywiązania

Reaktywne zaburzenie przywiązania w niemowlęctwie lub wczesnym dzieciństwie odnosi się do znacznie zaburzonych i nieodpowiednich dla rozwoju zachowań przywiązania, w których dziecko rzadko lub minimalnie zwraca się do opiekuna o pocieszenie, wsparcie, ochronę czy opiekę. Kluczowym objawem jest brak lub silnie niedorozwinięte przywiązanie pomiędzy dzieckiem a jego opiekunami.

Na tle zahamowanego, emocjonalnie wycofanego zachowania wobec dorosłych opiekunów dzieci z tym zaburzeniem często wykazują epizody niewyjaśnionej drażliwości, smutku lub lęku, nawet podczas nietraumatycznych interakcji z opiekunami.

Reaktywne zaburzenie przywiązania często współwystępuje z opóźnieniami rozwojowymi, szczególnie w obszarach poznawczych i językowych, a rzadziej z powtarzającymi się ruchami (stereotypiami) i innymi oznakami ciężkiego zaniedbania, takimi jak niedożywienie czy słaba opieka.

To zaburzenie jest rzadkie i występuje u mniej niż 10% małych dzieci, które były narażone na poważne zaniedbanie, zanim zostały umieszczone w rodzinach zastępczych lub wychowywane w instytucjach.

Zaburzenie związane z nadmierną towarzyskością

Zaburzenie związane z nadmierną towarzyskością odnosi się do zachowania, które obejmuje nadmiernie znajome i nieodpowiednie dla danej kultury interakcje z obcymi osobami. Takie zachowanie przekracza granice społeczne właściwe dla kultury. Diagnozę można postawić po 9 miesiącach życia, czyli zanim dziecko jest rozwojowo zdolne do tworzenia selektywnych przywiązań. Zaburzenie jest rzadkie i występuje głównie u dzieci, które były poważnie zaniedbane i następnie umieszczone w rodzinach zastępczych lub wychowywane w instytucjach.

Zaburzenie związane z nadmierną towarzyskością zostało opisane u dzieci od drugiego roku życia do okresu dorastania. Nie istnieją jednak opublikowane dane dotyczące jego występowania w dorosłości.

Objawy różnią się w zależności od wieku. Na przykład najmłodsze dzieci z zaburzeniem wykazują powściągliwość w interakcjach z obcymi; brak powściągliwości w zbliżaniu się i angażowaniu nie jest obserwowany u małych dzieci. U przedszkolaków dominują werbalne i społeczne nachalne zachowania, często w połączeniu z poszukiwaniem uwagi. W okresie średniego dzieciństwa kontynuują dominować werbalna i fizyczna nadmierna zażyłość, często towarzyszy im nieautentyczne wyrażanie emocji. Nastolatki natomiast wykazują nieograniczone zachowania wobec wszystkich, w tym rówieśników, a także wyraźną tendencję do bardziej „powierzchownych” relacji z rówieśnikami i większych konfliktów z nimi. Poważne społeczne zaniedbanie jest jedynym znanym czynnikiem ryzyka zaburzenia związanego z nadmierną towarzyskością.

Zespół stresu pourazowego (PTSD) – objawy

Zespół stresu pourazowego (PTSD) charakteryzuje się zestawem typowych objawów, które pojawiają się po doświadczeniu jednego lub więcej traumatycznych wydarzeń. Objawy te mogą obejmować emocjonalne reakcje na traumatyczne wydarzenie, takie jak strach, bezradność, przerażenie, powtarzające się wrażenia strachu związane z traumą, stany anhedonii lub dysforii oraz negatywne myśli. U niektórych osób dominują objawy pobudzenia i reaktywności, u innych – objawy dysocjacyjne, a u niektórych obserwuje się kombinację tych wzorców objawów.

Dzieci z zespołem stresu pourazowego często wykazują zwiększoną wrażliwość na potencjalne zagrożenia, zarówno te związane z traumatycznym doświadczeniem (na przykład strach przed psami po ataku psa), jak i te niezwiązane z traumą (na przykład lęk przed atakiem epilepsji).

Osoby cierpiące na to zaburzenie są przestraszone w reakcji na niespodziewane bodźce, takie jak głośne dźwięki lub nagłe ruchy. Mają trudności z koncentracją i zapamiętywaniem nawet codziennych zdarzeń, a dzieci mają problemy z uwagą w szkole. Typowe są dla nich problemy z zasypianiem i utrzymaniem snu, często związane z koszmarami lub retrospekcjami związanymi z traumą. Niektóre osoby, które cierpią na zespół stresu pourazowego (często dorośli), mogą również doświadczać uporczywych objawów dysocjacyjnych, takich jak poczucie oderwania od własnego ciała (depersonalizacja) lub świata wokół siebie (derealizacja).

Dzieci z zespołem stresu pourazowego często bawią się w sposób, który powtarza lub przypomina traumę. Często zachowują się impulsywnie lub agresywnie oraz czują się nerwowe lub niespokojne. U małych dzieci można również zaobserwować utratę mowy.

Zespół stresu pourazowego – przyczyny

Traumatyczne wydarzenia mogą być bardzo różnorodne, ale najczęściej obejmują przemoc fizyczną, wypadek, klęskę żywiołową, wojnę lub wykorzystywanie seksualne. Dzieci mogą same doświadczać traumatycznych wydarzeń lub być jedynie ich obserwatorami.

Zespół stresu pourazowego – występowanie

Częstość występowania zespołu stresu pourazowego może się różnić w zależności od etapu rozwoju. W Europie szacowane ryzyko wystąpienia zespołu stresu pourazowego w ciągu całego życia wynosi około 0,5-1,0%, z niższą częstością w populacji dzieci (od wieku przedszkolnego do dorastania).

Zespół stresu pourazowego u dzieci często współwystępuje z innymi zaburzeniami psychiatrycznymi, w tym z wewnętrznymi i zewnętrznymi problemami behawioralnymi, zaburzeniami związanymi z używaniem substancji psychoaktywnych u nastolatków, samookaleczaniem i zachowaniami samobójczymi.

Zaburzenia emocjonalne u dzieci – Leczenie

Terapia zaburzeń emocjonalnych u dzieci zależy od indywidualnych potrzeb każdego dziecka. W leczeniu mogą brać udział specjaliści, tacy jak psychologowie, psychiatrzy, terapeuci lub pedagodzy.

Leczenie zaburzeń emocjonalnych u dzieci wymaga kompleksowego podejścia, które obejmuje wsparcie terapeutyczne, rodzicielskie oraz, w razie potrzeby, farmakologiczne. Terapia psychologiczna, szczególnie terapia poznawczo-behawioralna (CBT), jest często stosowana, aby pomóc dzieciom w radzeniu sobie z lękiem, depresją czy stresem.

Ważnym elementem procesu leczenia jest również edukacja rodziców i opiekunów, którzy mogą lepiej zrozumieć potrzeby emocjonalne dziecka i odpowiednio je wspierać. W niektórych przypadkach, zwłaszcza przy poważniejszych objawach, lekarz psychiatra może zalecić leki wspomagające terapię. Kluczowym aspektem leczenia jest wczesna diagnoza i indywidualne dostosowanie metod terapeutycznych do potrzeb dziecka, co zwiększa szansę na poprawę jego funkcjonowania emocjonalnego i społecznego.

Zaburzenia emocjonalne u dzieci – diagnoza i terapia – jeśli Twoje dziecko potrzebuje naszego wsparcia, zadzwoń pod numer 

574 074 496.

PORADNIA FOCUS – ZAPRASZAMY!

Źródła:

– Mayo Clinic https://utn.pl/yFiJW

– Does My Child Have a Mental Health, Emotional or Behavioral Disorder? https://utn.pl/iraHF

– 4 Types of Trauma and Stressor-Related Disorders https://utn.pl/EtOZE