Umiejętności społeczne to umiejętności, które wykorzystujemy codziennie w relacjach i komunikacji z innymi ludźmi. Obejmują zarówno komunikację werbalną, jak i niewerbalną, taką jak mowa, gesty, ekspresję twarzy i język ciała.

Posiadanie silnych umiejętności społecznych oznacza, że osoba potrafi skutecznie zachować się w sytuacjach społecznych, zna zarówno jawne, jak i niejawne zasady komunikacji. Dzieci z zdiagnozowanymi zaburzeniami ze spektrum autyzmu (ASD), całościowymi zaburzeniami rozwoju i zespołem Aspergera napotykają trudności w rozwijaniu umiejętności społecznych.

Umiejętności społeczne pełnią kluczową rolę w umożliwianiu budowania i utrzymywania pozytywnych interakcji z innymi ludźmi. Szczególnie istotne są w kontekście nawiązywania i utrzymywania przyjaźni. Interakcje społeczne mogą być czasem wyzwaniem. Dlatego powinniśmy posiadać umiejętność stosowania skutecznych strategii, aby rozwiązywać konflikty i radzić sobie z trudnościami, które mogą pojawić się podczas komunikacji. Ważne jest, aby dziecko wykazywało się „empatią”, czyli zdolnością do postawienia się w sytuacji innej osoby i zrozumienia jej uczuć. To umożliwia reagowanie w sposób empatyczny i troskliwy na emocje innych.

Uwaga i koncentracja: Trwałe skupienie uwagi, wykonywanie zadań bez rozpraszania się oraz zdolność do utrzymania wysiłku przez odpowiednio długi czas w celu wykonania zadania.

Język receptywny: Polega na zrozumieniu komunikatów słownych. To umiejętność doszukiwania się sensu, łatwość w uchwyceniu morału i wyciąganie wniosków.

Język ekspresyjny: Wykorzystywanie języka poprzez mowę, znaki lub alternatywne formy komunikacji w celu przekazywania pragnień, potrzeb, myśli i pomysłów.

Umiejętności związane z zabawą: Dobrowolne zaangażowanie się w czynności motywowane własnymi pragnieniami, zazwyczaj kojarzone z przyjemnością, z możliwością orientacji na cel.

Umiejętności przedjęzykowe: Sposoby komunikowania się bez użycia słów, obejmujące gesty, mimikę, naśladowanie, wspólną uwagę i kontakt wzrokowy.

Samoregulacja: Zdolność kontrolowania, utrzymywania i dostosowywania swoich emocji, zachowania, uwagi oraz poziomu aktywności w sposób adekwatny do danej sytuacji w kontekście społecznym.

Funkcjonowanie wykonawcze: Umiejętności związane z wyższym poziomem myślenia i rozumowania.

Planowanie i sekwencjonowanie: Kolejne, wieloetapowe realizowanie zadania w celu osiągnięcia określonego rezultatu.

Jeśli dziecko doświadcza trudności w umiejętnościach społecznych, może przejawiać różne zachowania, takie jak:

• Unikanie trwałego kontaktu wzrokowego, używanie go nieregularnie lub utrzymywanie upartego spojrzenia.
• Problemy z prowadzeniem rozmów, związane z brakiem zdolności do płynnego dialogu z partnerem komunikacyjnym.
• Trudności z adekwatnym używaniem mowy ciała, takie jak utrzymywanie odpowiedniej odległości od rozmówcy.
• Nieprzestrzeganie form grzecznościowych komunikacji, np. brak używania słów „proszę”, „dziękuję”, „dzień dobry”, „do widzenia”.
• Nieumiejętność rozpoczynania i kończenia rozmów, częste przerywanie innym.
• Trudności w utrzymaniu tematu rozmowy i wplatanie niezwiązanym z nim komentarzy.
• Skłonność do rozmawiania „do” drugiej osoby zamiast angażowania się w dwustronną rozmowę „z” nią.
• Brak umiejętności zadawania odpowiednich pytań.
• Powtarzanie informacji i skupianie się na tematach, które interesują dziecko, bez uwzględnienia innych osób.
• Niewielkie lub żadne zainteresowanie tym, co druga osoba ma do powiedzenia.
• Trudności w zrozumieniu żartów, sarkazmu i informacji niedosłownych.
• Dosłowna interpretacja mowy, np. brak ruchu w odpowiedzi na prośbę o otwarcie drzwi.
• Szybkie, stresujące, rytmiczne, intonacyjne, wysokie i/lub monotonne mówienie.
• Brak zdolności do rozróżniania różnych tonów głosu i odczytywania wskazówek z twarzy.
• Unikanie prośby o wyjaśnienie w przypadku dezorientacji lub niejasności sytuacji.
• Skłonność do nadmiernego ujawniania osobistych informacji nieznajomym.
• Mała świadomość obecności innych i nieumiejętne odczytywanie uczuć innych ludzi na podstawie sygnałów werbalnych i niewerbalnych.
• Nieumiejętność skutecznego reagowania na dokuczanie, złość, niepowodzenie i rozczarowanie.
• Brak umiejętności dostosowywania języka do różnych sytuacji komunikacyjnych.
• Brak empatii, czyli trudność w wyobrażaniu sobie, jak to jest być w sytuacji innej osoby.
• Brak zdolności do wyobrażenia sobie różnych rzeczy.
• Egocentryczne podejście do świata.
• Niezrozumienie konsekwencji swoich działań.

• Zachowaniem: Unikanie wydarzeń społecznych czy niewłaściwe zachowania, takie jak szarpanie rówieśników za włosy czy krzyczenie, aby zwrócić na siebie uwagę innych.
• Przetwarzaniem sensorycznym: Trudności w koncentracji, skupianiu się i interpretacją informacji z otoczenia.
• Wykonywaniem obowiązków szkolnych: Możliwe problemy w zrozumieniu ustnych lub pisemnych instrukcji zadań oraz trudności w kreatywnym pisaniu.
• Językiem receptywnym: Brak umiejętności odczytywania komunikatów słownych.
• Językiem ekspresyjnym: Brak umiejętnego używania języka za pomocą mowy, znaków lub innych form komunikacji do sygnalizowania swoich pragnień, potrzeb, myśli i pomysłów.
• Artykulacją: Klarownością dźwięków mowy i języka mówionego.
• Płynnością: Płynnością, z jaką powstają dźwięki, sylaby, słowa i frazy podczas mówienia.
• Głosem: Dźwiękiem słyszalnym podczas mówienia, unikalnym dla każdej osoby.
• Samoregulacją: Zdolnością do zarządzania, utrzymywania i modyfikowania własnych emocji, zachowań, uwagi i aktywności zgodnie z wymaganiami sytuacji w sposób społecznie akceptowalny.

Baw się z dzieckiem: Rozwijaj uwagę dziecka, dziel się z nim wspólnymi zainteresowaniami, zachęcaj do współpracy oraz właściwej zabawy zabawkami.

Emocje: Wspomóż dziecko w zrozumieniu i wyrażaniu swoich emocji oraz w rozpoznawaniu ich u innych ludzi.

Empatia: Pomóż dziecku w zrozumieniu i rozpoznawaniu uczuć innych ludzi w różnych sytuacjach.

Historie społeczne: To opowieści wykorzystywane do nauczania dzieci określonych umiejętności społecznych, które mogą być dla nich trudne do zrozumienia lub mylące. Celem tych historii jest sugerowanie adekwatnej reakcji społecznej.

Grupy umiejętności społecznych: To grupy prowadzone w celu nabywania umiejętności interakcji społecznych z innymi.

Interwencja terapeutyczna, mająca na celu wspieranie dziecka z trudnościami w umiejętnościach społecznych, jest istotna, aby:

• Pomóc dziecku w nawiązywaniu odpowiednich kontaktów z innymi podczas zabawy, rozmów i interakcji.
• Wspomagać rozwijanie przyjaźni w szkole oraz podczas zajęć pozaszkolnych, takich jak uprawianie sportu czy uczestnictwo w grupach, na przykład harcerzy.
• Pomóc dziecku w utrzymywaniu zdrowych relacji z rówieśnikami.
• Wspierać dziecko w zachowywaniu się właściwie podczas interakcji z osobami znanymi, takimi jak rodzice, rodzeństwo, nauczyciele i nieznanymi, na przykład dorosłymi czy dziećmi, z którymi może mieć kontakt podczas wycieczek do miejsc takich jak park czy basen.
• Pomagać dziecku w rozwijaniu świadomości norm społecznych – prowadzenie rozmowy na zmianę, utrzymywanie właściwego kontaktu wzrokowego, wykazywanie logicznego myślenia werbalnego czy zrozumienie języka metaforycznego.

Należy podkreślić, że niektóre dzieci wymagają wyraźnego kształcenia w zakresie wejścia w interakcje i komunikowania się z innymi, ponieważ te umiejętności nie pojawiają się u nich naturalnie.