Mutyzm jest zaburzeniem, które charakteryzuje się trudnościami w komunikowaniu się werbalnym – brakiem mowy. Najbardziej znaną formą mutyzmu jest mutyzm wybiórczy, w którym dzieci mówią w pewnych sytuacjach, na przykład w domu, ale nie są w stanie mówić w innych sytuacjach, takich jak szkoła. Mutyzm nie jest wynikiem biologicznych czy fizycznych problemów z aparatem mowy; jest uważany za zaburzenie lękowe, w którym lęk przed mówieniem w pewnych sytuacjach jest tak intensywny, że staje się paraliżujący.

Co rozumiemy pod pojęciem mutyzmu wybiórczego? Jakie czynniki leżą u podstaw trudności w komunikacji oraz dlaczego kluczowe jest wczesne wykrywanie mutyzmu wybiórczego u osób nim dotkniętych? Jak można wspierać dziecko z takim zaburzeniem?

Zgłoś się po profesjonalną pomoc specjalistów w Centrum Zdrowia Psychicznego FOCUS. Serdecznie zapraszamy na konsultację! W zależności od etapu, na którym się znajdujecie, do Twojej dyspozycji pozostaje grono psychologów, psychiatrów, psychoterapeutów i logopedów.

Jeśli nie wiesz, którego specjalistę wybrać – zadzwoń pod numer 574 074 496.

Spis treści:

• Co to jest mutyzm wybiórczy (selektywny)?
• Inne rodzaje mutyzmu
• Jak powszechny jest mutyzm wybiórczy?
• Przyczyny mutyzmu wybiórczego
• Jakie są objawy mutyzmu wybiórczego?
• Jak mutyzm wybiórczy wpływa na funkcjonowanie?
• Jak diagnozuje się mutyzm wybiórczy?
• Leczenie
• Jak długo trwa mutyzm wybiórczy?
• Czy mutyzm można wyleczyć?
• Moje dziecko ma mutyzm – co robić?
• Co wywołuje mutyzm?

Co to jest mutyzm wybiórczy (selektywny)?

Mutyzm wybiórczy (selektywny) jest zaburzeniem psychicznym charakteryzującym się niezdolnością do mówienia w określonych sytuacjach społecznych, co jest spowodowane intensywnym strachem lub lękiem. Chociaż najczęściej diagnozowany jest u dzieci, problem ten może dotykać również młodzieży i dorosłych.

To zaburzenie wykracza poza zwykłą nieśmiałość, zakłopotanie czy wstydliwość. Mutyzm klasyfikuje się jako zaburzenie lękowe, które może współistnieć z innymi zaburzeniami lękowymi, prowadząc do trwałych konsekwencji w dorosłym życiu.

To zaburzenie lękowe zazwyczaj pojawia się w dzieciństwie, jednak jego wpływ może utrzymywać się przez całe życie. Wczesne rozpoznanie i podjęcie leczenia, szczególnie w młodym wieku znacząco poprawiają perspektywy.

Inne rodzaje mutyzmu

Mutyzm całkowity

Mutyzm całkowity, znany również jako mutyzm globalny, to znacznie rzadsza i bardziej ekstremalna forma mutyzmu, w której osoba nie jest w stanie mówić w żadnych sytuacjach lub okolicznościach, zarówno w znanym, jak i nieznanym środowisku. Oznacza to, że osoba z mutyzmem całkowitym nie komunikuje się werbalnie z nikim, niezależnie od kontekstu lub poziomu zaufania z osobami, które ją otaczają.

Mutyzm całkowity może być wynikiem głębokich problemów emocjonalnych, traumatycznych doświadczeń, poważnych zaburzeń psychicznych, takich jak ciężka depresja, zaburzenia lękowe, a czasem może wynikać z zaburzeń neurologicznych. Leczenie takiego stanu jest skomplikowane i wymaga interdyscyplinarnego podejścia, w tym wsparcia psychologicznego, terapii behawioralnej i w niektórych przypadkach, leczenia farmakologicznego.

Mutyzm sytuacyjny

Mutyzm sytuacyjny, często mylony lub utożsamiany z mutyzmem wybiórczym, to zaburzenie charakteryzujące się niezdolnością osoby do mówienia w określonych sytuacjach społecznych lub kontekstach, mimo że w innych okolicznościach ta sama osoba może komunikować się bez problemu. Przykładowo, dziecko z mutyzmem sytuacyjnym może swobodnie mówić w domu z rodziną, ale być całkowicie nieme w szkole lub w obecności obcych osób.

Mutyzm sytuacyjny jest związany z intensywnym lękiem społecznym lub niepokojem, który paraliżuje zdolność werbalnej ekspresji w niektórych sytuacjach. Osoby z tym zaburzeniem często chcą mówić i wewnętrznie nie odczuwają blokad przed mówieniem jako takim, ale doświadczają silnego lęku, który uniemożliwia im werbalną komunikację.

Podobnie jak w przypadku mutyzmu wybiórczego, kluczowe w leczeniu mutyzmu sytuacyjnego jest zrozumienie przyczyn lęku, praca nad strategiami radzenia sobie z lękiem i stopniowe eksponowanie osoby na trudne sytuacje w kontrolowany sposób, aby pomóc przezwyciężyć niezdolność do mówienia. Terapia może obejmować techniki terapii poznawczo-behawioralnej, wsparcie emocjonalne oraz, w niektórych przypadkach, leczenie farmakologiczne, aby zmniejszyć poziom lęku.

Mutyzm akinetyczny

Mutyzm akinetyczny to rzadkie zaburzenie neurologiczne, które charakteryzuje się znacznym zmniejszeniem zdolności do inicjowania ruchu i mowy, mimo zachowanej świadomości i czujności. Osoby dotknięte tym stanem mogą wydawać się nieruchome i nieme, jednak nie jest to spowodowane paraliżem fizycznym ani brakiem zrozumienia. Mutyzm akinetyczny różni się od mutyzmu wybiórczego, ponieważ jego przyczyny leżą głównie w uszkodzeniu mózgu, a nie w lęku czy problemach emocjonalnych.

Zaburzenie to może być wynikiem różnych schorzeń neurologicznych, takich jak ciężkie urazy głowy, udary, guzy mózgu, czy infekcje i stany zapalne mózgu. Mutyzm akinetyczny może również występować jako część zespołu akinetycznego, w ramach którego pacjent może doświadczać także braku spontanicznych ruchów, braku reakcji emocjonalnych, a nawet zaburzeń świadomości.

Leczenie mutyzmu akinetycznego zależy od jego przyczyny i może obejmować zarówno interwencje medyczne, jak i rehabilitacyjne, mające na celu poprawę funkcji motorycznych i komunikacyjnych. Ważne jest multidyscyplinarne podejście, które może obejmować neurologów, terapeutów zajęciowych, logopedów oraz psychologów, w zależności od potrzeb i objawów pacjenta.

Jak powszechny jest mutyzm wybiórczy?

Mutyzm wybiórczy jest stosunkowo rzadkim zjawiskiem, dotykającym mniej niż 1% populacji we wszystkich grupach wiekowych. Zazwyczaj pojawia się w dzieciństwie, około piątego roku życia, często zwracając uwagę niedługo po rozpoczęciu przez dziecko edukacji w przedszkolu, zerówce lub na początku szkoły podstawowej. Choć rzadziej, może się również pojawić u nastolatków i dorosłych.

Zauważa się, że mutyzm selektywny częściej dotyka kobiety niż mężczyzn, przy czym stosunek ten wynosi około dwa do jednego. Jednakże, ta dysproporcja może być wynikiem istniejących uprzedzeń lub stereotypów dotyczących tego, jak komunikatywni powinni być ludzie w zależności od płci. Istnieje potrzeba przeprowadzenia dalszych badań, aby zweryfikować, czy różnice płciowe są faktycznie tak wyraźne.

Mutyzm wybiórczy jest zjawiskiem rzadko spotykanym, zwłaszcza wśród dorosłych. Możliwe jest jednak, że zauważysz jego objawy u siebie lub u swojego dziecka. Każda osoba zdiagnozowana z tym zaburzeniem może skorzystać z odpowiedniego leczenia, bez względu na wiek.

Przyczyny mutyzmu wybiórczego

Eksperci nie są w stanie w pełni wyjaśnić przyczyn występowania mutyzmu wybiórczego. Do potencjalnych przyczyn lub czynników przyczyniających się do mutyzmu selektywnego zaliczają:

Inne zaburzenia psychiczne

Mutyzm wybiórczy często współwystępuje z innymi schorzeniami psychicznymi, choć nie muszą one być bezpośrednią przyczyną. Osoby z mutyzmem mają wyższe ryzyko występowania pewnych schorzeń, takich jak:

• Fobia społeczna, która jest niezwykle powszechna wśród osób z mutyzmem. Szacuje się, że od 75% do 100% osób z mutyzmem cierpi również na ten rodzaj fobii.
• Fobie.
• Inne zaburzenia lękowe.
• Zaburzenia ze spektrum autyzmu.
• Lęk separacyjny.
• Zespół stresu pourazowego (PTSD).

Historia rodzinna lub genetyka

Zaburzenia lękowe często są obserwowane w rodzinach. W przypadku osób z mutyzmem wybiórczym istotnie wyższe jest prawdopodobieństwo, że mają one krewnych pierwszego stopnia (takich jak rodzic, rodzeństwo lub dziecko) cierpiących na MW lub inne zaburzenia lękowe.

Inne zaburzenia mowy

Mutyzm wybiórczy u niektórych dzieci może wynikać z lęku związanego z ich sposobem mówienia lub poziomem zrozumienia innych, na przykład z powodu problemów z przetwarzaniem dźwięków lub opóźnień w nauce.

Dodatkowo, zaburzenia mowy, takie jak jąkanie się lub inne problemy z płynnością mowy, mogą być przyczyną rozwoju mutyzmu u dzieci. Pewna grupa dzieci może doświadczać mutyzmu, ponieważ nie podoba im się ich własny głos lub są zaniepokojone tym, jak on brzmi.

Sytuacja społeczna

Dzieci znajdujące się w określonych sytuacjach społecznych lub życiowych są bardziej podatne na rozwój mutyzmu wybiórczego. Do tych czynników ryzyka zaliczają się:

• Zastraszanie.
• Przeżywanie traumy lub bycie ofiarą znęcania się.
• Konflikty rodzinne, w tym emocjonalne, werbalne lub fizyczna przemoc w domu.
• Przeprowadzka do nowego kraju, gdzie dominuje inny język niż ojczysty.

Jakie są objawy mutyzmu wybiórczego?

Termin „selektywny” w nazwie tego zaburzenia wskazuje, że występuje ono tylko w pewnych, specyficznych sytuacjach (warto pamiętać, że nie jest to świadome ani zamierzone działanie, by nie rozmawiać). Posiadając mutyzm selektywny nie napotykasz trudności z mówieniem, kiedy znajdujesz się w sytuacji, która jest dla Ciebie komfortowa. W momencie, gdy sytuacja staje się dla Ciebie niewygodna, prowadzenie rozmowy może stać się trudne lub nawet niemożliwe.

Objawy mutyzmu wybiórczego mogą się różnić. Niektóre osoby mogą być całkowicie niezdolne do mówienia (lub prawie całkowicie niezdolne). Inne z kolei mogą być zdolne do komunikowania się, ale robią to w bardzo ograniczonym zakresie.

Całkowita lub prawie całkowita niezdolność do komunikowania się

• Niezdolność do mówienia może wynikać z uczucia przytłoczenia lub paraliżu spowodowanego strachem lub lękiem. Może to sprawiać wrażenie świadomego odmawiania rozmowy, jednak jest to raczej reakcja automatyczna, a nie zamierzony wybór.
• Napięta lub sztywna postawa, zastygnięcie w miejscu lub uczucie, że nie można się poruszać.
• Pusty wzrok.
• Unikanie kontaktu wzrokowego.
• Omijanie interakcji społecznych lub brak udziału w nich.
• Nie wyrażanie prośby o rzeczy, których się chce lub potrzebuje, na przykład dziecko w szkole nie prosi nauczyciela o pozwolenie na wyjście do łazienki.
• Zachowania destrukcyjne, na przykład napady złości, w celu uniknięcia rozmowy.

Komunikacja niewerbalna

• Wykazuje preferencję do używania uniwersalnie zrozumiałych dźwięków (na przykład „mhm” zamiast pełnych słów) lub innych nieartykułowanych dźwięków.
• Stosuje komunikację niewerbalną, aby unikać mówienia, na przykład poprzez pisemne udzielanie odpowiedzi lub pokazywanie przedmiotów w książce.
• Posługuje się gestami lub innymi formami ekspresji cielesnej (takie jak mimika, wskazywanie, gestykulacja, kiwanie lub potrząsanie głową) w miejsce werbalnego komunikowania się.

Minimalna lub ograniczona komunikacja

• Spowolnione reakcje.
• Odpowiadanie jednym słowem lub formułowanie bardzo krótkich zdań.
• Mamrotanie, jąkanie lub szeptanie.
• Modyfikacja barwy głosu, na przykład używanie głosu przypominającego robota lub zmiana jego naturalnej wysokości i tonacji.

Jak mutyzm wybiórczy wpływa na funkcjonowanie?

Mutyzm wybiórczy może mieć negatywny wpływ na różne aspekty życia, w tym:

• Doświadczanie trudności w relacjach społecznych, uczucie samotności lub izolacji.
• Pojawienie się dodatkowych problemów lub objawów związanych z lękiem.
• Negatywny wpływ na wyniki w nauce lub efektywność w pracy.

Jak diagnozuje się mutyzm wybiórczy?

Lekarz psychiatra diagnozuje mutyzm wybiórczy. Inni specjaliści, psycholodzy czy logopedzi, mogą również przeprowadzić badania w celu wykluczenia innych schorzeń, wspomagając tym samym proces diagnozowania.

Diagnoza stawiana jest na podstawie obserwacji symptomów i zachowania. Specjalista może pytać o Twoje doświadczenia (lub doświadczenia Twojego dziecka) oraz inne aspekty, które mogą mieć wpływ na wystąpienie tego stanu.

W celu ustalenia, czy spełnione są kryteria dla mutyzmu, specjalista zwykle wykorzystuje narzędzia takie jak kwestionariusze przesiewowe, listy kontrolne czy inne metody badawcze.

Kryteria, które są brane pod uwagę przy diagnozowaniu mutyzmu

• Konsekwentnie nie rozmawiasz w sytuacjach społecznych, gdzie oczekuje się komunikacji, choć w innych okolicznościach mówienie nie sprawia Ci problemu.
• Twoja niemożność komunikacji werbalnej negatywnie wpływa na Twoje życie społeczne, edukacyjne lub zawodowe, bądź na wszystkie aspekty.
• Problem z mówieniem utrzymuje się przez okres dłuższy niż miesiąc.
• Twoje trudności z mówieniem nie są wynikiem problemów z artykulacją bądź zrozumieniem języka używanego przez otoczenie.
• Problemy z komunikacją werbalną nie są związane z innymi zaburzeniami komunikacyjnymi, takimi jak jąkanie, i nie mają miejsca wyłącznie w kontekście zaburzeń ze spektrum autyzmu, spektrum schizofrenii czy innych stanów psychozowych.

Leczenie

Leczenie umożliwia zmniejszenie intensywności i częstości występowania objawów. W przypadku wczesnej diagnozy i odpowiedniego leczenia u niektórych pacjentów objawy mogą całkowicie ustąpić.

Najczęściej stosowane metody leczenia to:

Terapia zdrowia psychicznego

Terapia zdrowia psychicznego, a w szczególności terapia poznawczo-behawioralna (CBT), jest zazwyczaj pierwszym wyborem leczenia i oferuje największe szanse na poprawę. Terapia ta ma na celu pomoc w zrozumieniu i radzeniu sobie z lękiem oraz innymi trudnymi emocjami leżącymi u podstaw mutyzmu. Może również wspierać w zmianie napadów złości lub innych destrukcyjnego zachowania, które mogą towarzyszyć zaburzeniu.

W przypadku dzieci, leczenie powinno również angażować osoby sprawujące opiekę. Zaangażowanie rodziców może znacząco przyczynić się do efektywności terapii. Dodatkowe formy wsparcia to terapia behawioralna, terapia rodzinna czy terapia przez zabawę.

Logopedia

Praca z logopedą lub neurologopedą może okazać się wyjątkowo korzystna, zwłaszcza kiedy mutyzm wybiórczy współistnieje z zaburzeniami mowy.

Leki

Włączenie leków do terapii mutyzmu wybiórczego może być rozważane, szczególnie gdy ani terapia zdrowia psychicznego, ani logopedia nie przynoszą oczekiwanych rezultatów.

Selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI) to grupa leków najczęściej wykorzystywanych w leczeniu mutyzmu, skutecznych głównie w terapii depresji, ale również pomocnych w leczeniu zaburzeń lękowych, w tym mutyzmu wybiórczego. Istnieje również możliwość zastosowania innych rodzajów leków. W celu uzyskania szczegółowych informacji i wsparcia w doborze odpowiedniej terapii zaleca się konsultację z lekarzem.

Jak długo trwa mutyzm wybiórczy?

W przypadku wielu osób, objawy z czasem zanikają w wieku dorosłym. Mogą one nadal się pojawiać, lecz ich charakter ewoluuje, przybierając formę bardziej zbliżoną do innych zaburzeń lękowych, szczególnie fobii społecznej.

Czy mutyzm można wyleczyć?

Rokowania dla osób z mutyzmem wybiórczym są zazwyczaj pozytywne, szczególnie gdy zaburzenie to jest wcześnie zdiagnozowane i poddane leczeniu. Większość osób, które otrzymały diagnozę i rozpoczęły terapię we wczesnym dzieciństwie, może pokonać to zaburzenie lub nauczyć się efektywnie radzić sobie z jego objawami, minimalizując tym samym jego wpływ na życie codzienne.

Jednak w sytuacji, gdy mutyzm selektywny pozostaje nierozpoznany lub nieleczony, perspektywy nie są tak optymistyczne. Chociaż sam w sobie nie jest stanem zagrażającym życiu, jego negatywne konsekwencje mogą być poważne. Osoby z mutyzmem często borykają się z lękiem i depresją, mają trudności w sytuacjach społecznych, co może prowadzić do poczucia samotności lub izolacji. Zaburzenie to może również mieć negatywny wpływ na edukację, rozwój kariery i inne istotne aspekty życia.

Moje dziecko ma mutyzm – co robić?

Może pojawić się frustracja, kiedy Twoje dziecko odmawia mówienia w określonych sytuacjach, pomimo Twoich próśb. Ta frustracja może nasilać się, gdy dziecko unika rozmowy poprzez napady złości lub inne zachowania.

Warto pamiętać, że mutyzm to zaburzenie psychiczne, nad którym Twoje dziecko nie ma kontroli. Jednak masz wpływ na sposób, w jaki reagujesz na stan Twojego dziecka i jego objawy.

Kilka kluczowych kwestii, które warto mieć na uwadze:

Zapewnij dziecku poczucie komfortu i bezpieczeństwa. Unikaj nacisku i pośpiechu w sytuacjach, które mogą wywoływać u niego strach lub niepokój. Staraj się również nie omawiać problemu dziecka w jego obecności, by nie wywołać poczucia zakłopotania lub zwiększonego lęku.

Stopniowo zmniejszaj strach i niepokój. Zaczynaj od metod komunikacji, w których Twoje dziecko czuje się komfortowo i zachęcaj do ich używania. Początkowo skup się na budowaniu komfortu w interakcjach społecznych, a następnie stopniowo pracuj nad rozmową.

Bądź cierpliwy i daj dziecku czas na mówienie. Mówienie za dziecko może wzmocnić przekonanie, że robi coś nieprawidłowo, utrudniając mu pokonanie strachu i niepokoju związanego z mówieniem. Upewnij się, że dziecko wie, że może pomyśleć przed odpowiedzią.

Doceniaj starania. Pozytywnie reaguj na próby mówienia przez dziecko i chwal je za to. Nagradzaj konkretne działania i upewnij się, że dziecko rozumie, że jego mowa ma pozytywne znaczenie.

Unikaj stosowania kary jako motywacji. Dzieci, które obawiają się kary za brak mówienia, mogą doświadczać jeszcze większych trudności z mówieniem, czują się bardziej zestresowane i zaniepokojone.

Co wywołuje mutyzm wybiórczy?

„Wyzwalacze” mutyzmu wybiórczego to specyficzne sytuacje lub warunki, które zwiększają prawdopodobieństwo, iż osoba nie będzie mówić. Oto przykłady najczęstszych wyzwalaczy:

• Obecność osób, które wchodzą w osobistą przestrzeń lub stoją zbyt blisko.
• Osoby mówiące głośno, agresywnie lub surowo.
• Obecność osób nieznajomych lub obcych.
• Charakterystyka fizyczna osób, na przykład bardzo wysoki wzrost lub imponująca postura.
• Niewerbalne sygnały lub zachowania sugerujące niepokój, wrogość lub inne negatywne emocje.
• Przestrzenie, które są zatłoczone lub hałaśliwe.
• Miejsca kojarzące się z nieprzyjemnymi lub smutnymi wspomnieniami.
• Miejsca, które dziecko odwiedza po raz pierwszy.
• Sytuacje nowe lub takie, z którymi dziecko wcześniej doświadczyło niepowodzeń.

Warto zauważyć, że powyższa lista przedstawia tylko niektóre z często spotykanych wyzwalaczy. Osoby z mutyzmem mogą reagować na inne, bardziej indywidualne wyzwalacze, które nie zostały wymienione. Wyzwalacze te mogą się również zmieniać w czasie.

Mutyzm wybiórczy – diagnoza i leczenie – jeśli potrzebujesz naszego wsparcia zadzwoń pod numer 574 074 496.

PORADNIA FOCUS – ZAPRASZAMY!

Źródła:
American Speech-Language-Hearing Association. (2021). Selective Mutism.
National Institute of Mental Health. (2021). Selective Mutism.
American Academy of Child and Adolescent Psychiatry. (2014). Practice Parameter for the Assessment and Treatment of Children and Adolescents with Anxiety Disorders.
Włodarczyk, O. (2013). Mutyzm wybiórczy – zasady diagnostyki i leczenia. Psychiatr. Pol., 47(3), 435-446. American Speech-Language-Hearing Association (ASHA) – Selective Mutism: https://www.asha.org/public/speech/disorders/selective-mutism/
National Institute of Mental Health (NIMH) – Selective Mutism: https://www.nimh.nih.gov/health/topics/selective-mutism/index.shtml
Anxiety and Depression Association of America (ADAA) – Selective Mutism: https://adaa.org/understanding-anxiety/selective-mutism
Child Mind Institute – Selective Mutism: https://childmind.org/guide/selective-mutism/

Tagi: mutyzm, mutyzm – przyczyny, objawy, leczenie, mutyzm wybiórczy – przyczyny, objawy, leczenie, mutyzm wybiórczy – przyczyny, mutyzm wybiórczy – objawy, mutyzm wybiórczy – leczenie, rodzaje mutyzmu, kto diagnozuje mutyzm, mutyzm wybiórczy u dziecka, mutyzm wybiórczy u dorosłego, mutyzm wybiórczy co to, mutyzm selektywny, mutyzm u dzieci, mutyzm wybiórczy terapia, selektywny mutyzm, mutyzm u dorosłych