Jąkanie to zaburzenie mowy – zjawisko dynamiczne, które zmienia się wraz
z rozwojem osoby. Ma swój początek, kiedy dziecko uczy się mówić,
a następnie rozwija się wraz z dojrzewaniem dziecka, aż do dorosłości.

Jąkanie najczęściej charakteryzuje się powtarzaniem, wydłużaniem elementów wypowiedzi (dźwięków, głosek, sylab, słów) lub występowaniem bloków (zacinanie się bez wydawania żadnych dźwięków), obejmuje
też wypowiadanie dodatkowych dźwięków lub słów mających na celu szybsze wystartowanie z wypowiedzią. Część osób jąkających się unika wypowiadania trudnych słów, co jest sposobem ukrywania niepłynności mowy. Unikanie słów i wycofywanie się z mówienia jest ważnym aspektem jąkania.

Zaburzenie ma dotkliwy wpływ na funkcjonowanie i stan emocjonalny. Ukryte aspekty jąkania znajdują się pod powierzchnią ,,góry lodowej” czego pozostali ludzie – odbiorcy sobie nie uświadamiają. Te aspekty obejmują różne formy wycofywania się z aktywności społecznej, co powoduje lęki, fobie, stres, wstyd, uczucie utraty kontroli podczas mowy, przeczucie pojawienia się niepłynności oraz inne negatywne uczucia tj. smutek, frustracja, zakłopotanie, utratę pewności siebie i wiary we własne możliwości.
Jąkanie nie ma wpływu na inteligencję.

Do objawów i czynników determinujących jąkanie można zaliczyć:
– powtarzanie i wydłużanie dźwięków, sylab, słów, stosowanie pauz
– nieregularne oddychanie podczas mówienia
– wewnętrzny lęk przed mówieniem
– złe nastawienie do samego siebie
– wydłużanie się okresów niepłynności
– negatywny wpływ środowiska rodzinnego
– złe doświadczenia
– przestawienie dziecka leworęcznego na prawą rękę
– obciążenia genetyczne

Proces mowy polega na współpracy i prawidłowym funkcjonowaniu układów i narządów takich jak:

• układu oddechowego – prawidłowy wdech i wydech
• narządów artykulacyjnych – język, wargi, podniebienie miękkie, policzki
• układu fonacyjnego – prawidłowej pracy krtani, która odpowiada za fonację
• układu nerwowego

Jeśli te układy ze sobą nie współpracują z różnych przyczyn, to powstaje niepłynność mówienia.

Niepłynność mówienia charakteryzuje się zaburzeniem swobodnego przechodzenia od jednego elementu wypowiedzi do drugiego oraz  zakłóceniem jej tempa i rytmu. Objawia się powtarzaniem sylab, wyrazów,
przeciąganiem głosek, blokowaniem, wypowiadaniem dodatkowych dźwięków i słów. Niepłynność jest cechą uniwersalną spontanicznego mówienia i może wystąpić u każdego użytkownika języka, zwłaszcza
w zdenerwowaniu i zmęczeniu. Zazwyczaj mówienie płynne dominuje
nad niepłynnym.

Niepłynność można zaobserwować u dziecka w wieku 3 lat. Jest to czas, kiedy intensywnie rozwija się i kształtuje mowa. Gwałtownie wzrasta słownictwo oraz chęć komunikowania się. W krótkim czasie dziecko chce przekazać jak najwięcej informacji, rozumie więcej niż potrafi powiedzieć.
Dysproporcje między tym, co dziecko chciałoby, a co może powiedzieć, przy ciągle jeszcze mniejszej (w tym wieku) sprawności aparatu artykulacyjnego są przyczyną występowania tego zaburzenia.

Jest to tak zwana rozwojowa niepłynność mówienia lub fizjologiczne jąkanie.

Co robić, gdy moje dziecko się jąka?

Bardzo ważna jest prawidłowa reakcja rodziców i otoczenia. Osoby kontaktujące się z dzieckiem nie powinny zwracać uwagi na jego niepłynność i nie okazywać niepokoju.
Niewłaściwe reakcje mogą uświadomić dziecku jego problemy z płynnością:

– nie poprawiaj dziecka
– nie przerywaj jego wypowiedzi
– nie nakłaniaj do powtórzenia jego wypowiedzi
– wszelkie ,,rady”: ,,nie jąkaj się”, ,,mów powoli” nie pomogą mu w płynności wypowiedzi

Dziecko chcąc zadowolić rodziców, zaczyna przerywać, przeciągać i napinać się oraz jąkać.

To niepłynność patologiczna, która może prowadzić do trwałego jąkania. Oprócz ,,zająknięć”, które znacznie utrudniają wypowiadanie się , forma niepłynności jest kombinacją spastycznej i niespastycznej.

Fizjologia jąkania próbuje ustalić jego somatyczne przyczyny i na tej podstawie wyróżnia:
– jąkanie kloniczne (objawia się powtarzaniem tej samej głoski lub sylaby)
– jąkanie toniczne (objawia się spazmatycznym zacinaniem, „wypychaniem” głosu)
– jąkanie kloniczno-toniczne (objawy mieszane)

Kiedy dziecko jest świadome swego zaburzenia, pojawia się lęk przed wypowiadaniem się, okresy niepłynności często są uwarunkowane sytuacyjnie i mogą im towarzyszyć:

reakcje fizjologiczne: marszczenie czoła, brwi, mrużenie oczu, drgania policzków lub nozdrzy, zaciskanie warg, drgania podbródka lub żuchwy, zaciskanie rąk, tupanie lub kołysanie się

reakcje wegetatywne: czerwienienie się, blednięcie, nadmierne pocenie się,
oziębienie dłoni, przyśpieszone bicie serca

reakcje psychospołeczne: niepokój, zamartwianie się, poczucie winy, lęk, frustracja, agresja

• Zachowaj spokój i zrozumienie, słuchaj o czym dziecko chce Ci powiedzieć, a nie jak mówi,
• Zwolnij tempo mowy, kiedy rozmawiasz z dzieckiem,
• Nie zmuszaj dziecka do rozmowy i powtarzania szczególnie w większym gronie odbiorców co może
  dodatkowo zestresować dziecko,
• Całkowicie wyeliminuj lub ogranicz TV i gry komputerowe. Chroń przed filmami, bajkami i
  opowiadaniami wyzwalającymi grozę i napięcie,
• Stosuj rozluźniające masaże całego ciała,
• Zachęcaj do zabaw oddechowych oraz do gry na instrumentach,
• Zadbaj o spokój rodzinny,
• Zasięgnij porady logopedy.

Zaburzenia mowy wymagają konsultacji logopedycznej. Wczesna diagnoza
i opracowanie planu działań jest kluczowe do osiągnięcia prawidłowej i efektywnej terapii.
Proponuje się również wykonanie diagnozy psychologicznej, by dokładniej zobrazować dziecko oraz rodzinę.