Uzależnienia można podzielić na dwie główne kategorie:

Uzależnienia od substancji – czyli zaburzenia związane z używaniem substancji psychoaktywnych.

Uzależnienia behawioralne – związane z określonymi czynnościami, które wywołują kompulsywne zachowania.

Uzależnienia od substancji

Środowisko medyczne określa dziś te zaburzenia jako zaburzenia związane z używaniem substancji. Zostały one szczegółowo opisane w klasyfikacji DSM-5 opracowanej przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne.

Substancje uzależniające to zarówno środki lecznicze, jak i substancje niemedyczne. Wszystkie one mają wspólną cechę – silnie pobudzają układ nagrody w mózgu, wywołując uczucie przyjemności. Ich stosowanie może prowadzić do różnych poziomów uzależnienia – od łagodnego po ciężkie, z pełnoobjawowym uzależnieniem jako jego najbardziej zaawansowaną formą.

Przykłady substancji uzależniających:

• Alkohol.
• Kofeina.
• Marihuana (konopie indyjskie).
• Halucynogeny (np. LSD, PCP).
• Benzodiazepiny, barbiturany, leki nasenne i przeciwlękowe.
• Środki wziewne (np. aerozole, rozpuszczalniki, poppersy).
• Opioidy (np. kodeina, oksykodon, heroina).
• Stymulanty (np. amfetamina, metamfetamina, kokaina).
• Tytoń i nikotyna (papierosy, e-papierosy).

Uzależnienia behawioralne

Nie tylko substancje mogą uzależniać. Niektóre zachowania również mogą wywoływać efekt „uzależnienia”, ponieważ silnie pobudzają te same obszary mózgu związane z nagrodą i przyjemnością.

Choć w klasyfikacji DSM-5 tylko hazard został formalnie uznany za zaburzenie uzależnieniowe niezwiązane z substancjami, specjaliści i badacze coraz częściej dostrzegają, że wiele innych zachowań również może prowadzić do poważnych problemów psychicznych, społecznych, finansowych i zdrowotnych.

Potencjalnie uzależniające czynności:

• Hazard (oficjalnie uznany przez DSM-5).
• Kompulsywne jedzenie.
• Nadmierne ćwiczenia fizyczne lub restrykcyjne diety.
• Zakupy.
• Kradzieże (kleptomania) i inne impulsywne zachowania.
• Seks i pornografia.
• Gry komputerowe / internetowe (w tym zaburzenie związane z grami online).
• Nadmierne korzystanie z internetu lub mediów społecznościowych.

Terapia uzależnień online – oznaki uzależnienia

Objawy uzależnienia mogą się różnić w zależności od osoby, rodzaju substancji lub czynności, jednak wiele z nich ma wspólne cechy. Poniżej przedstawiamy najczęściej występujące sygnały:

Trudność z zaprzestaniem używania lub zachowania

Osoba uzależniona często kontynuuje szkodliwe zachowanie mimo świadomości jego negatywnych skutków. Może podejmować wielokrotne próby ograniczenia lub całkowitego zaprzestania, jednak bez powodzenia. Często towarzyszy temu ukrywanie problemu, zatajanie faktów przed bliskimi lub kłamstwa.

Wzrost tolerancji

Z czasem organizm przyzwyczaja się do danej substancji lub bodźca, co sprawia, że konieczne staje się przyjmowanie coraz większych ilości, by osiągnąć ten sam efekt. To charakterystyczny sygnał postępującego uzależnienia.

Obsesyjne skupienie na substancji lub czynności

Uzależnienie często staje się centralnym punktem życia. Osoba może spędzać wiele czasu na myśleniu o substancji, planowaniu jej zdobycia czy angażowaniu się w dane zachowanie. Inne sfery życia – praca, relacje, zainteresowania – zaczynają schodzić na dalszy plan.

Utrata kontroli i poczucie bezradności

Osoba uzależniona może mieć wrażenie, że całkowicie straciła panowanie nad swoim zachowaniem. Towarzyszy temu często poczucie winy, smutek, wstyd, a nawet przygnębienie czy objawy depresyjne.

Pogorszenie zdrowia i funkcjonowania

Uzależnienie negatywnie wpływa na zdrowie fizyczne i psychiczne, relacje międzyludzkie oraz życie zawodowe i rodzinne. Mimo świadomości szkód, osoba nadal nie potrafi przerwać szkodliwego wzorca.

Objawy odstawienia

Po zaprzestaniu przyjmowania substancji lub wykonywania danej czynności mogą pojawić się objawy abstynencyjne – zarówno fizyczne (np. drżenie, poty, nudności), jak i emocjonalne (niepokój, drażliwość, napięcie).

Terapia uzależnień online – przyczyny

Nie istnieje jedna przyczyna uzależnienia – to złożone zjawisko, na które wpływa wiele czynników biologicznych, psychologicznych i środowiskowych. Jednym z głównych elementów rozwoju uzależnienia są zmiany w chemii mózgu.

Jak działa mózg osoby uzależnionej?

Zarówno substancje psychoaktywne, jak i niektóre czynności (np. seks, zakupy, hazard) wpływają na układ nagrody w mózgu. Naturalnie jesteśmy biologicznie zaprogramowani, by poszukiwać przyjemnych doznań – np. dobrego jedzenia, kontaktu z bliskimi, osiągnięć. Każde takie doświadczenie wiąże się z wydzielaniem dopaminy, neuroprzekaźnika wywołującego uczucie satysfakcji i motywującego nas do powtarzania danego zachowania.

Substancje uzależniające powodują nienaturalnie wysokie wyrzuty dopaminy, znacznie silniejsze niż te, które pojawiają się przy codziennych przyjemnościach. Z czasem mózg „uczy się”, że to właśnie substancja (lub konkretna czynność) przynosi najintensywniejsze nagrody. W efekcie spada zainteresowanie zdrowymi formami przyjemności, a rośnie potrzeba powtarzania tego, co sztucznie podnosi dopaminę.

Długotrwałe działanie substancji zaburza równowagę chemiczną w mózgu. Pojawia się tolerancja – czyli potrzeba coraz większych dawek, by osiągnąć ten sam efekt. W końcu organizm może stać się uzależniony nie tylko psychicznie, ale też fizycznie. W przypadku niektórych substancji, np. opioidów, objawy odstawienia są tak silne, że motywują do dalszego używania tylko po to, by ich uniknąć.

Inne czynniki zwiększające ryzyko uzależnienia

Genetyka

Badania wskazują, że geny odpowiadają nawet za 40–60% podatności na rozwój uzależnienia. Jeśli ktoś w najbliższej rodzinie (rodzic, rodzeństwo) zmaga się z uzależnieniem, ryzyko jest istotnie wyższe. Naukowcy nadal poszukują konkretnych genów związanych z tym mechanizmem.

Zdrowie psychiczne

Osoby cierpiące na zaburzenia psychiczne – takie jak depresja, zaburzenia lękowe, PTSD czy choroba afektywna dwubiegunowa – są znacznie bardziej narażone na rozwój uzależnień. Współwystępowanie chorób psychicznych i uzależnień (tzw. podwójna diagnoza) jest powszechne – i działa w obie strony.

Czynniki środowiskowe

Otoczenie również odgrywa istotną rolę. Dostępność substancji, styl życia w rodzinie czy grupie rówieśniczej, a także łatwość przepisywania leków o potencjale uzależniającym (np. opioidów czy stymulantów) mogą zwiększać ryzyko uzależnienia.

Szczególnie istotne są niekorzystne doświadczenia z dzieciństwa, czyli traumatyczne lub przewlekle stresujące sytuacje, takie jak przemoc, zaniedbanie, utrata bliskich, rozwód rodziców czy życie z osobą uzależnioną. Mogą pozostawić trwały ślad w psychice i zwiększać podatność na wiele problemów zdrowotnych – w tym uzależnienia – w dorosłym życiu.

Kto diagnozuje uzależnienie?

Oficjalną diagnozę medyczną uzależnienia stawia lekarz psychiatra. Diagnoza ta może być postawiona na podstawie wywiadu klinicznego, obserwacji objawów i kryteriów diagnostycznych, a także po konsultacji z innymi specjalistami.

W procesie diagnozy często uczestniczy również psycholog lub psychoterapeuta, którzy wspierają psychiatryczną ocenę poprzez:

• przeprowadzenie pogłębionego wywiadu psychologicznego,
• wykonanie testów przesiewowych i kwestionariuszy,
• analizę funkcjonowania emocjonalnego, społecznego i poznawczego pacjenta.

W przypadku uzależnień szczególnie ważne jest holistyczne podejście, dlatego proces diagnozy często opiera się na współpracy psychiatry z zespołem terapeutycznym – psychologiem, terapeutą uzależnień.

Takie podejście pozwala nie tylko zidentyfikować uzależnienie, ale również:

• ocenić stopień jego nasilenia,
• określić współwystępowanie innych zaburzeń (np. depresji, lęków, PTSD),
• dobrać najlepszą formę leczenia i wsparcia psychoterapeutycznego.

Leczenie uzależnień

Lekarz – najczęściej psychiatra – może zaproponować indywidualnie dopasowany plan leczenia, który obejmuje kilka uzupełniających się metod. Oto najczęściej stosowane formy pomocy:

Leczenie szpitalne

W przypadku niektórych substancji, odstawienie może wiązać się z poważnymi objawami fizycznymi lub psychicznymi. W takiej sytuacji konieczny może być pobyt w specjalistycznym oddziale szpitalnym, gdzie pacjent otrzyma odpowiednie wsparcie medyczne i będzie pod stałą opieką podczas detoksykacji.

Farmakoterapia

Leki mogą być stosowane w celu złagodzenia objawów odstawienia, ograniczenia głodu substancji lub wsparcia w leczeniu współwystępujących zaburzeń psychicznych, takich jak depresja czy choroba afektywna dwubiegunowa. Decyzję o włączeniu leków podejmuje lekarz psychiatra.

Rehabilitacja (leczenie odwykowe)

To forma leczenia, w której pacjent uczestniczy w intensywnym, zorganizowanym programie terapeutycznym. Może mieć charakter:

• stacjonarny – z zamieszkaniem w ośrodku leczenia uzależnień,
• ambulatoryjny – z regularnym uczestnictwem w sesjach terapeutycznych bez konieczności pobytu w ośrodku.

Programy rehabilitacyjne łączą terapię indywidualną i grupową, edukację oraz codzienne wsparcie w budowaniu trzeźwego stylu życia.

Psychoterapia

Terapia odgrywa kluczową rolę w leczeniu uzależnień. Lekarz może zalecić m.in.:

• terapię grupową – opartą na wzajemnym wsparciu i dzieleniu się doświadczeniami,
• terapię indywidualną – dostosowaną do indywidualnych potrzeb emocjonalnych i psychologicznych pacjenta.

Grupy wsparcia i samopomocowe

Dla wielu osób niezwykle pomocne okazuje się uczestnictwo w grupach wsparcia, takich jak:

• Anonimowi Alkoholicy (AA),
• Anonimowi Narkomani (NA),
• Al-Anon – dla rodzin i bliskich osób uzależnionych.

Spotkania te oferują przestrzeń do dzielenia się doświadczeniem, budowania relacji i podtrzymywania motywacji do trzeźwego życia.

Terapia uzależnień online – perspektywy dla osoby uzależnionej

Dzięki odpowiedniemu leczeniu wiele osób z powodzeniem wychodzi z uzależnienia i odzyskuje zdolność do prowadzenia zdrowego, satysfakcjonującego życia. Choć proces zdrowienia nie jest prosty, jest jak najbardziej możliwy – zwłaszcza gdy towarzyszy mu wsparcie ze strony bliskich i zaangażowanych specjalistów. Rodzina, przyjaciele oraz pracownicy ochrony zdrowia odgrywają kluczową rolę w skutecznej terapii i utrzymaniu trzeźwości.

Brak leczenia może prowadzić do poważnych konsekwencji – zarówno dla osoby uzależnionej, jak i jej otoczenia. Uzależnienie nieleczone może:

• poważnie zagrażać zdrowiu fizycznemu i psychicznemu,
• prowadzić do utraty relacji rodzinnych i społecznych,
• wywoływać trudności finansowe i zawodowe,
• skutkować konfliktami z prawem,
• negatywnie wpływać na życie bliskich – szczególnie dzieci – i pozostawiać długotrwałe konsekwencje międzypokoleniowe.

Jak mogę pomóc osobie uzależnionej?

Odkrycie, że ktoś bliski może mieć problem z uzależnieniem – czy to behawioralnym, czy związanym z używaniem substancji – jest trudne, często wiąże się z bezsilnością, stresem i bólem. Choć sytuacja może wydawać się przytłaczająca, są kroki, które możesz podjąć, by pomóc zarówno bliskiej osobie, jak i sobie.

Rozmawiaj – im wcześniej, tym lepiej

Nie czekaj, aż sytuacja się pogorszy. Im szybciej osoba uzależniona otrzyma pomoc, tym większa szansa na skuteczne leczenie. W spokojny, życzliwy sposób wyraź swoje obawy i zasugeruj konkretne działania: rozmowę z lekarzem lub terapeutą, kontakt z infolinią, dołączenie do programu leczenia lub grupy wsparcia, np. opartej na modelu 12 kroków. Najważniejsze – oferuj wsparcie bez osądzania.

Praktykuj empatię i słuchaj uważnie

Nie musisz zgadzać się ze wszystkim, co mówi bliska Ci osoba, ale spróbuj ją zrozumieć. Autentyczne słuchanie buduje zaufanie i daje sygnał, że może na Ciebie liczyć. Dla kogoś w kryzysie poczucie bycia wysłuchanym bywa pierwszym krokiem do zmiany.

Bądź cierpliwy

Nie oczekuj natychmiastowych efektów po jednej rozmowie czy decyzji. Uzależnienie to złożona, przewlekła choroba, która wymaga czasu, zaangażowania i często wielu prób. Twoja obecność i wyrozumiałość mają ogromne znaczenie – nawet jeśli postępy wydają się powolne.

Zadbaj o siebie

Życie blisko osoby uzależnionej może być obciążające. Stres, frustracja, poczucie winy, smutek czy wypalenie są naturalne, ale nie powinny być ignorowane. Dbaj o własne zdrowie psychiczne – rozmawiaj z zaufaną osobą, terapeutą lub dołącz do grupy wsparcia (np. Al-Anon). Pomagając komuś, nie zapominaj o sobie.

Pamiętaj:

Nie musisz mieć wszystkich odpowiedzi. Wystarczy, że jesteś – i że chcesz pomóc. Wsparcie bliskich to często fundament, na którym zaczyna się proces zdrowienia.

Terapia uzależnień online w Poradni FOCUS

W Poradni FOCUS pomagamy osobom uzależnionym i ich bliskim odzyskać równowagę, zdrowie i spokój.

Oferujemy terapię indywidualną, wsparcie psychologiczne, a także pomoc w budowaniu nowych, zdrowszych nawyków.

Skontaktuj się z nami – wspólnie znajdziemy rozwiązanie.