Zaburzenia SI u dzieci mogą wpływać na codzienne funkcjonowanie, emocje i rozwój. Objawy często są mylone z „trudnym charakterem” czy brakiem wychowania, a tymczasem ich źródło tkwi głębiej – w sposobie, w jaki układ nerwowy przetwarza bodźce. W artykule wyjaśniamy, czym są zaburzenia SI, jak je rozpoznać i kiedy warto udać się na diagnozę. Pokazujemy też, na czym polega terapia oraz jak rodzic może wspierać dziecko na co dzień.
Pamiętaj!
Nasze treści blogowe mają charakter informacyjny i nie zastępują profesjonalnej porady lekarza lub specjalisty. Jeśli potrzebujesz profesjonalnej pomocy umów wizytę w jednej z naszych poradni.
Integracja sensoryczna – czym jest?
Integracja sensoryczna to naturalny proces neurologiczny, który pozwala dziecku odbierać i przetwarzać bodźce pochodzące z otoczenia oraz z własnego ciała. Dzięki prawidłowo funkcjonującemu systemowi sensorycznemu dziecko może sprawnie reagować na dźwięki, zapachy, dotyk, ruch czy zmiany temperatury. To on odpowiada za to, że potrafi się skupić, planować ruch, dostosowywać siłę nacisku dłoni czy utrzymać równowagę podczas jazdy na rowerze. Działa nieprzerwanie – zarówno wtedy, gdy dziecko bawi się na dywanie, jak i podczas wędrówki przez zatłoczoną galerię handlową.
Kiedy ten proces przebiega płynnie, dziecko funkcjonuje sprawnie i bez większych trudności adaptuje się do otaczającego świata. Problem zaczyna się wtedy, gdy system sensoryczny nie działa prawidłowo – bodźce są odbierane zbyt intensywnie lub zbyt słabo, a ich przetwarzanie staje się źródłem dezorganizacji, napięcia i trudności w codziennym funkcjonowaniu.
Zaburzenia SI u dzieci – Jak rozpoznać, że coś jest nie tak?
Nie każde dziecko rozwija się identycznie – jedno szybciej opanuje jazdę na hulajnodze, inne z łatwością przyswoi literki. To naturalne różnice rozwojowe. Jednak gdy pewne trudności stają się stałym elementem codzienności, warto się im przyjrzeć z większą uwagą.
Zaniepokoić może np. nadwrażliwość na dotyk, trudność w tolerowaniu hałasu, niechęć do zabawy w piasku, niepokój w miejscach publicznych, opór wobec metek w ubraniach, skłonność do przesadnego ruchu lub przeciwnie – trudność w podejmowaniu aktywności fizycznej. Objawy mogą być bardzo różnorodne, dlatego nie ma jednej checklisty, która jednoznacznie rozstrzygnie, czy mamy do czynienia z zaburzeniami integracji sensorycznej.
Kluczowe jest nie to, że dane zachowanie pojawia się raz – ale że staje się schematem, który realnie utrudnia dziecku codzienne funkcjonowanie lub negatywnie wpływa na życie rodzinne. Wówczas warto zwrócić się o opinię do specjalisty.
Jeśli zainteresował Cię ten temat, zapraszamy do wysłuchania podcastu.
Zaburzenia SI u dzieci – objawy
Objawy zaburzeń integracji sensorycznej (SI) u dzieci mogą być różnorodne i zależą od tego, który system zmysłowy funkcjonuje nieprawidłowo – dotykowy, przedsionkowy, proprioceptywny czy inne. Nie zawsze są łatwe do uchwycenia, bo nie wszystkie wyglądają „jak problem”.
Nadwrażliwość lub obniżona wrażliwość na bodźce
Dziecko z zaburzeniami SI może reagować przesadnie na bodźce, które dla innych są neutralne. Może nie tolerować głośnych dźwięków, zapachów, określonych tkanin czy dotyku. Niektóre dzieci nie znoszą metek w ubraniach, bo je „drapią”, inne nie chcą chodzić boso po trawie lub piachu. Z kolei przy obniżonej wrażliwości dziecko może nie zauważać bólu, siniaków, zbyt mocno się uderzać lub mieć potrzebę intensywnego ruchu.
Trudności z ruchem i koordynacją
Niektóre dzieci mają trudność z planowaniem ruchu – potykają się, wpadają na przedmioty, trudno im utrzymać równowagę. Z pozoru wydają się „niezdarne”, ale to efekt trudności z przetwarzaniem bodźców ruchowych. Bywa też, że unikają zabaw wymagających wysiłku, bo nie czują się w nich bezpiecznie.
Problemy z koncentracją i uwagą
Układ nerwowy dziecka z zaburzeniami SI może być przeciążony nadmiarem informacji, przez co dziecko ma trudność ze skupieniem uwagi, szybko się rozprasza lub wydaje się „nieobecne”. Zdarza się też, że dziecko funkcjonuje zbyt pobudzone – stale w ruchu, trudno mu usiedzieć w miejscu czy dokończyć zadanie.
Trudności w codziennych czynnościach
Dla dziecka z zaburzeniami SI zwykłe czynności mogą być źródłem stresu: ubieranie się, mycie głowy, obcinanie paznokci czy zmiana temperatury wody. Często występują też wybiórczości pokarmowe – dziecko unika określonych smaków lub konsystencji, np. kaszki, jogurtów, produktów o grudkowatej strukturze.
Problemy emocjonalne i społeczne
Dziecko, które nie rozumie swoich reakcji i nie potrafi ich kontrolować, często doświadcza frustracji. Może łatwo wpadać w złość, mieć trudność z wyciszeniem się lub odwrotnie – wydawać się wycofane i nieobecne. Zaburzenia SI wpływają również na relacje z rówieśnikami – przez impulsywność, trudność w odczytywaniu sygnałów społecznych lub nieprzewidywalne zachowania.
Zaburzenia SI u dzieci – diagnoza
Jeśli rodzic zaczyna dostrzegać niepokojące sygnały w zachowaniu dziecka, najlepszym krokiem będzie konsultacja z terapeutą integracji sensorycznej. Nie trzeba od razu rozpoczynać pełnej diagnozy – często wystarczy wstępne spotkanie, podczas którego specjalista wysłucha obaw, zada pytania i zaobserwuje dziecko w działaniu.
Diagnoza SI to proces, który obejmuje zarówno rozmowę z rodzicami, jak i bezpośrednią obserwację dziecka podczas zabaw i zadań terapeutycznych. Bardzo ważne jest, aby dziecko czuło się swobodnie – dlatego diagnostyka często ma formę angażującej zabawy. Dzięki temu specjalista może ocenić, jak maluch reaguje na różne bodźce i czy jego układ nerwowy prawidłowo je przetwarza.
Zazwyczaj diagnoza wymaga kilku spotkań, po których rodzic otrzymuje szczegółowy opis funkcjonowania dziecka oraz zalecenia terapeutyczne – zarówno do pracy w gabinecie, jak i w domu.
Terapia integracji sensorycznej – jak to działa?
Gdy diagnoza wskazuje na zaburzenia integracji sensorycznej, kolejnym krokiem jest wdrożenie terapii. To nie zestaw sztywnych ćwiczeń, lecz dynamiczny proces oparty na zabawie, ruchu i dostarczaniu dziecku kontrolowanej dawki bodźców. Celem nie jest „wyćwiczenie” określonego ruchu, lecz pomoc układowi nerwowemu w bardziej efektywnym odbieraniu i przetwarzaniu informacji z otoczenia.
Terapia SI odbywa się w specjalnie przygotowanej sali, wyposażonej w sprzęty, które stymulują różne zmysły: huśtawki, podwieszane platformy, piłki, równoważnie, materace czy tkaniny. Dziecko nie odbiera tej przestrzeni jak miejsca leczenia – to dla niego sala zabaw. A jednak pod czujnym okiem terapeuty każdy element tej „zabawy” jest starannie zaplanowany, by stymulować konkretne obszary mózgu.
Najważniejsze w terapii jest regularność. Dzieci zazwyczaj uczestniczą w zajęciach raz lub dwa razy w tygodniu. Kluczowa jest również współpraca rodziców – to, co dzieje się poza gabinetem, może znacząco wspierać lub ograniczać postępy dziecka.
Dieta sensoryczna – wsparcie w codzienności
Jednym z elementów wspierających terapię SI jest tzw. „dieta sensoryczna”. Choć brzmi jak plan żywieniowy, to w rzeczywistości chodzi o codzienny zestaw aktywności dostosowanych do potrzeb sensorycznych dziecka. Czasami będzie to bujanie się na piłce, czasem noszenie plecaka z lekkim obciążeniem, a innym razem ugniatanie ciastoliny czy zabawy w piasku.
Dieta sensoryczna ma pomóc dziecku w regulacji – wyciszyć wtedy, gdy jest zbyt pobudzone, lub pobudzić, gdy funkcjonuje zbyt ospale. Rodzic, który zna potrzeby sensoryczne dziecka, potrafi w naturalny sposób wpleść te działania w codzienność – w drodze do przedszkola, podczas zabawy w domu czy w czasie zakupów. To właśnie dzięki temu dziecko może funkcjonować bardziej stabilnie nie tylko w gabinecie, ale przede wszystkim w swoim realnym środowisku.
Zaburzenia SI u dzieci – Współpraca to podstawa skuteczności
Najskuteczniejsza terapia to taka, która nie kończy się za drzwiami gabinetu. Jeśli rodzic rozumie, na czym polega problem, potrafi czytać sygnały dziecka i wie, jak reagować – efekty pojawiają się szybciej i są trwalsze. Z kolei terapeuta, który otwarcie współpracuje z opiekunami, może dopasować działania do realiów życia rodzinnego.
Zrozumienie, że dziecko z zaburzeniami SI nie „złości się bez powodu” ani „nie wymyśla”, tylko reaguje na realne przeciążenie układu nerwowego, zmienia podejście dorosłych. Zamiast karania – pojawia się wspieranie. Zamiast frustracji – empatia. A to buduje w dziecku poczucie bezpieczeństwa, które jest fundamentem wszelkiego rozwoju.
Co daje terapia Integracji Sensorycznej?
Terapia SI nie jest „cudownym lekiem” – to proces, który wymaga czasu, cierpliwości i zrozumienia. Jednak korzyści są realne.
Dziecko, które wcześniej miało trudność z koncentracją, lepiej radzi sobie przy biurku i potrafi dłużej utrzymać uwagę. Maluch, który unikał dotyku lub intensywnych dźwięków, zaczyna spokojniej reagować na otaczające go bodźce. Poprawia się koordynacja ruchowa, spada poziom frustracji, łatwiej też o nawiązanie relacji z rówieśnikami.
Ale równie ważne, jak zmiany widoczne na zewnątrz, są te, które dzieją się w środku – dziecko zaczyna lepiej rozumieć własne ciało, emocje i potrzeby. Odczuwa większe poczucie kontroli, staje się bardziej pewne siebie, co przekłada się na ogólny komfort psychiczny i społeczny.
Zaburzenia SI u dzieci – Diagnoza nie jest wyrokiem
Wciąż wielu rodziców obawia się słowa „diagnoza”. Kojarzy się ono z etykietą, ograniczeniem, piętnem. Tymczasem diagnoza zaburzeń integracji sensorycznej to nie etykieta, ale szansa. To możliwość zrozumienia przyczyn zachowań, które wcześniej wydawały się niezrozumiałe lub trudne. To początek działania – nie koniec spokoju.
Współczesna wiedza na temat rozwoju neurologicznego dzieci pozwala coraz lepiej rozumieć, jak działa ich układ nerwowy i jak można go wspierać. Warto z niej korzystać. Warto też ufać swojej intuicji – jeśli coś niepokoi, nie czekać, aż dziecko „z tego wyrośnie”, ale poszukać odpowiedzi.
Zaburzenia SI u dzieci – Podsumowanie
Zaburzenia integracji sensorycznej nie są wyrokiem – są informacją. O tym, że układ nerwowy dziecka potrzebuje wsparcia. O tym, że pewne zachowania mają swoje głębokie przyczyny. I o tym, że można pomóc – mądrze, bez presji, w rytmie dziecka.
Najważniejsze, by dziecko nie czuło się oceniane, porównywane ani „naprawiane”. Potrzebuje bliskiego dorosłego, który je rozumie, akceptuje i towarzyszy w procesie zmiany. Terapia SI daje narzędzia. Relacja daje siłę. A połączenie tych dwóch elementów daje dziecku przestrzeń do tego, by wzrastać – we własnym tempie i na własnych warunkach.