Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD) należy do najczęściej występujących zaburzeń neurorozwojowych wśród dzieci. Dzieci dotknięte ADHD często zmagają się z problemami takimi jak brak koncentracji, nadmierna aktywność i impulsywność. Syndrom ten zwykle jest rozpoznawany w okresie dzieciństwa, ale może występować również u osób dorosłych. Istnieją jednak skuteczne metody leczenia.

Dostrzegasz u siebie objawy ADHD? Zauważasz symptomy u swojego dziecka? Zgłoś się po profesjonalną pomoc do doświadczonego psychologa, psychiatry lub psychoterapeuty w Centrum Zdrowia Psychicznego FOCUS. Serdecznie zapraszamy na konsultację!

Jeśli nie wiesz, którego specjalistę wybrać – zadzwoń pod numer 574 074 496.

Spis treści:

• Co to jest ADHD?
• Jak powszechne jest ADHD?
• Przyczyny
• Rodzaje ADHD
• Objawy ADHD
• Co powoduje nieleczone ADHD?
• Jak wygląda diagnoza ADHD?
• Leczenie
• Czego mam się spodziewać, jeśli cierpię na to zaburzenie?
• Jak długo trwa ADHD?
• Jak opiekować się dzieckiem z ADHD?
• Dlaczego ADHD jest często niezdiagnozowane u dziewcząt?

Co to jest ADHD?

Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD) jest jednym z najbardziej rozpowszechnionych i szeroko badanych zaburzeń neurorozwojowych wśród dzieci. Termin „neuro” odnosi się do układu nerwowego. Badania wykazały istotne różnice w strukturze mózgu, sieciach nerwowych oraz w działaniu neuroprzekaźników u osób cierpiących na ten syndrom.

Zaburzenie to jest długotrwałym (przewlekłym) stanem, który zakłóca funkcje wykonawcze mózgu. Oznacza to, że osoby mogą mieć trudności z:

• Zarządzaniem swoim zachowaniem.
• Skupieniem uwagi.
• Kontrolą nadmiernych ruchów.
• Regulacją nastroju.
• Utrzymaniem porządku.
• Koncentracją.
• Przestrzeganiem instrukcji.
• Pozostaniem w bezruchu.

Zazwyczaj ADHD diagnozuje się w okresie dzieciństwa, a problem często pozostaje niezmienny aż do dorosłości. Istnieją jednak skuteczne metody leczenia. Brak leczenia może skutkować poważnymi, długotrwałymi komplikacjami.

Jak powszechne jest ADHD?

ADHD jest często określane mianem „plagi XXI wieku” i jest problemem występującym na całym świecie. Szacuje się, że dotyka ono 3-5% populacji dziecięcej oraz 1,4-3,6% populacji dorosłych. Zespół nadpobudliwości psychoruchowej zazwyczaj częściej występuje u chłopców. W przypadku dziewcząt częściej diagnozuje się podtyp, który charakteryzuje się przewagą problemów z koncentracją uwagi.

Przyczyny

Naukowcy odkryli różnice w budowie i funkcjonowaniu mózgu osób z ADHD. Płat czołowy, znajdujący się w przedniej części mózgu, odpowiada za procesy takie jak planowanie, skupianie uwagi, podejmowanie decyzji oraz regulowanie zachowania, co określane jest jako ukierunkowana uwaga. Mózg osób z tym syndromem osiąga pełną dojrzałość później niż u osób neurotypowych.

Skupiona uwaga pozwala na tłumienie automatycznej uwagi, która jest wyjątkowo silna u osób z ADHD. Skupienie uwagi wymaga jednak znacznego wysiłku i często bywa trudne dla osób z ADHD, które zazwyczaj słabiej radzą sobie z koncentracją. Automatyczna uwaga jest używana, gdy wykonuje się czynności interesujące lub wciągające, natomiast ukierunkowana uwaga jest potrzebna do działań męczących lub mniej interesujących, jak monotonne zadania w dzieciństwie.

Neurony, czyli komórki nerwowe, przekazują sygnały w mózgu, poruszając się przez sieci neuronowe. Naukowcy rozróżniają sieć automatycznej uwagi, nazywaną trybem domyślnym, oraz sieć ukierunkowanej uwagi, określaną mianem trybu pozytywnego zadania lub sieci wykonawczej mózgu. Stwierdzono, że te główne sieci funkcjonują inaczej u osób z tym zaburzeniem. Również neuroprzekaźniki, substancje chemiczne wspomagające przekazywanie sygnałów między neuronami, odgrywają ważną rolę w ADHD.

Chociaż zidentyfikowano różnice strukturalne i funkcjonalne w mózgu osób z ADHD, nadal trwają badania nad przyczynami tych różnic i ich wpływem na objawy ADHD. Badania wskazują, że genetyka jest kluczowym czynnikiem, z uwagi na częste występowanie ADHD w rodzinach – istnieje 25% ryzyko, że dziecko z ADHD ma rodzica cierpiącego na to zaburzenie.

Inne potencjalne przyczyny i czynniki zwiększające ryzyko ADHD to:

• Ekspozycja na ołów.
• Specyficzna budowa mózgu.
• Spożywanie substancji psychoaktywnych przez matkę w trakcie ciąży.
• Wczesny poród.
• Niska masa ciała dziecka przy narodzinach.

Natomiast następujące elementy nie są uznawane za przyczyny:

• Alergie.
• Szczepienia.
• Konsumpcja nadmiernej ilości cukru.
• Zbyt długie korzystanie z urządzeń elektronicznych.
• Niewłaściwe metody wychowawcze.
• Czynniki społeczne i środowiskowe, takie jak bieda.

Rodzaje ADHD

ADHD może objawiać się na cztery różne sposoby, a psychiatrzy diagnozują zaburzenie bazując na typach objawów prezentowanych przez dziecko:

Z przewagą nieuwagi

Dzieci z tą formą wykazują głównie objawy nieuwagi bez wyraźnych oznak nadpobudliwości czy impulsywności. W przeszłości określano ten typ jako zaburzenie z deficytem uwagi (ADD). Charakteryzuje się głównie problemami z koncentracją, organizacją i utrzymaniem koncentracji na zadaniach.

Z przewagą nadpobudliwości i impulsywności

Dzieci, które prezentują tę formę, mają trudności z nadpobudliwością i impulsywnością, przy czym mogą mieć mniej widoczne problemy z koncentracją uwagi. Są często niespokojne, mają trudności z pozostaniem w miejscu, wykazują nadmiar energii i są bardzo rozmowne. Impulsywność ujawnia się poprzez przerywanie innym i działanie bez namysłu. Ten typ jest najrzadszy i częściej występuje u młodszych dzieci.

Połączone typy

Dzieci z połączoną formą wykazują równą liczbę objawów nieuwagi oraz nadpobudliwości-impulsywności, co najmniej sześć z każdego typu. Jest to forma najczęściej kojarzona z ADHD, stanowiąca około 70% przypadków.

Typ nieokreślony

W niektórych sytuacjach, objawy mogą być na tyle poważne, że choć widoczna jest dysfunkcja, dzieci nie spełniają pełnych kryteriów do zdiagnozowania ADHD nieuważnego, nadpobudliwego/impulsywnego lub mieszanej formy. W takich przypadkach diagnozą jest „nieokreślone ADHD”.

Objawy ADHD

Diagnoza postawiona przez psychiatrę, opiera się na obserwacji występowania oraz braku pewnych objawów. Aby postawić diagnozę, objawy muszą utrudniać funkcjonowanie dziecka w co najmniej dwóch obszarach życia, takich jak szkoła i dom, przez okres co najmniej ostatnich sześciu miesięcy.

Do diagnozy i określenia typu ADHD: nieuważności, nadpobudliwości/impulsywności, mieszanej formy lub nieokreślonej, wykorzystywane są charakterystyczne oznaki tego stanu, które są wyszczególnione w klasyfikacji zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania ICD-10. Poniżej znajdziesz wytyczne diagnostyczne stosowane przez specjalistów podczas diagnozowania zaburzenia.

Objawy nieuwagi

U dzieci z przewagą nieuwagi objawy obejmują problemy z koncentracją, organizacją i wykonywaniem zadań. Aby zdiagnozować to zaburzenie u dziecka, musi ono wykazywać co najmniej sześć z dziewięciu wymienionych zachowań, które wpływają negatywnie na codzienne funkcjonowanie, zarówno w szkole, jak i w domu. Zachowania te nie mogą być jedynie sporadyczne, ponieważ większość dzieci wykazuje je od czasu do czasu:

• Problemy z zauważaniem szczegółów lub częste popełnianie błędów spowodowanych nieuwagą, brakiem ostrożności.
• Trudności z utrzymaniem koncentracji na zadaniach lub działaniach.
• Problemy ze skutecznym słuchaniem, łatwość do śnienia na jawie lub bycie nieobecnym myślami.
• Trudności z wykonaniem poleceń i ukończeniem zadań.
• Problemy z organizacją zadań i aktywności.
• Unikanie lub niechęć do zadań, które wymagają stałego wysiłku umysłowego.
• Częste gubienie potrzebnych przedmiotów.
• Łatwe rozpraszanie się przez bodźce zewnętrzne.
• Zapominalstwo w codziennych działaniach.

Objawy nadpobudliwości i impulsywności

Osoby o typie nadpobudliwości/impulsywności wykazują następujące objawy. Aby zdiagnozować to zaburzenie, dziecko musi prezentować co najmniej sześć z dziewięciu następujących zachowań, które negatywnie wpływają na codzienne funkcjonowanie:

• Nieustanne wiercenie się, stukanie rękoma lub nogami lub częsta potrzeba zmiany pozycji.
• Trudności z pozostaniem na miejscu, kiedy tego wymaga sytuacja.
• Bieganie lub wspinanie się w nieodpowiednich momentach.
• Problemy z cichą zabawą lub angażowaniem w spokojne aktywności rekreacyjne.
• Ciągłe działanie, jakby było napędzane wewnętrznym silnikiem.
• Gadatliwość.
• Odpowiadanie bez czekania na zakończenie zadawanego pytania.
• Trudności z cierpliwym oczekiwaniem na swoją kolej.
• Częste przerywanie lub wtrącanie się do rozmów lub aktywności innych osób.

Typ mieszany

Osoby z mieszanych typem prezentują objawy należące zarówno do kategorii nieuwagi, jak i nadpobudliwości/impulsywności. Aby zdiagnozować mieszany typ u dzieci, muszą one manifestować co najmniej 12 zachowań, obejmując minimum sześć objawów związanych z nieuwagą i sześć z nadpobudliwością/impulsywnością.

Co powoduje nieleczone ADHD?

Brak leczenia może prowadzić do szeregu trudności, wpływając nie tylko na życie codzienne, ale także na długoterminową przyszłość osoby dotkniętej tym zaburzeniem. Jedną z konsekwencji może być niska samoocena, wynikająca z ciągłych trudności w wykonywaniu zadań i niespełnianiu oczekiwań otoczenia. Osoby z nieleczonym ADHD często zmaga się także z depresją i niepokojem, które mogą wynikać z przewlekłego poczucia niezrozumienia i frustracji.

Zaburzenia odżywiania również mogą wystąpić jako forma radzenia sobie ze stresem i napięciem. Problemy ze snem są kolejną częstą konsekwencją, które mogą dodatkowo pogarszać ogólny stan zdrowia i samopoczucie. Zaburzenie używania substancji często pojawia się jako próba samoleczenia lub ucieczki od problemów związanych z ADHD.

Zachowania ryzykowne i impulsywne, charakterystyczne dla osób z tym zaburzeniem, mogą wpływać na trudnościami w utrzymaniu trwałych relacji i prowadzić do problemów w interakcjach społecznych.

Słabe wyniki w nauce mogą być bezpośrednim wynikiem trudności z koncentracją i utrzymaniem uwagi, co bez odpowiedniego wsparcia prowadzi do luki edukacyjnej i ogranicza dalsze możliwości rozwoju. Niestabilność pracy jest często konsekwencją wyzwań w zarządzaniu czasem, organizacji i realizacji zadań, co utrudnia utrzymanie długotrwałego zatrudnienia.

Jak wygląda diagnoza ADHD?

Aby ocenić, czy u pacjenta faktycznie występują objawy ADHD, zaleca się rozpoczęcie od konsultacji z psychologiem-diagnostą, który specjalizuje się w diagnozowaniu ADHD. Testy psychologiczne pozwalają na dokładną ocenę funkcjonowania pacjenta i pomagają wykluczyć inne zaburzenia, które mogą być mylone z nadpobudliwością psychoruchową.

Proces diagnozy rozpoczyna się od wizyty u psychologa-diagnosty klinicznego. Podczas tej wizyty przeprowadzane są specjalistyczne badania psychologiczne, mające na celu dokładną ocenę funkcjonowania pacjenta i wykluczenie innych potencjalnych zaburzeń, które mogą przypominać objawy ADHD.

Po zakończeniu badania psychologicznego pacjent otrzymuje dalsze wsparcie od lekarza psychiatry. Konsultacja psychiatryczna, zwykle jedna, obejmuje badanie lekarskie oraz szczegółową rozmowę z pacjentem na temat jego doświadczeń związanych z ADHD. Psychiatra koncentruje się na zrozumieniu, jak zaburzenie manifestuje się w życiu pacjenta i jakie symptomy są dla niego najbardziej uciążliwe. Na podstawie tej rozmowy lekarz dobiera odpowiednie leczenie farmakologiczne, mające na celu łagodzenie najbardziej dokuczliwych objawów.

Taki model diagnozy i leczenia jest uznawany zarówno w świetle badań naukowych, jak i doświadczeń klinicznych, za najbardziej efektywny i przynoszący pacjentom największe korzyści. Zapewnia on kompleksowe podejście do problemu, łącząc wiedzę specjalistyczną z indywidualnymi potrzebami pacjenta, co jest kluczowe dla skutecznego leczenia.

Leczenie

Leczenie ADHD ma na celu złagodzenie objawów, umożliwiając dziecku bardziej efektywne funkcjonowanie w domu i w szkole. Dla młodszych dzieci, w wieku 4 i 5 lat, zaleca się najpierw interwencję behawioralną zanim rozważy się podanie leków.

Dla starszych dzieci, nastolatków i dorosłych, najskuteczniejszym podejściem do leczenia ADHD jest często kombinacja terapii behawioralnej i farmakoterapii.

Terapia behawioralna

Jest szczególnie zalecana dla dzieci poniżej 13 roku życia, włączając szkolenia dla rodziców dotyczące zarządzania zachowaniem ich dzieci. Mogą być rekomendowane inne formy terapii behawioralnej, takie jak trening umiejętności społecznych lub trening funkcji wykonawczych, które mają na celu rozwijanie umiejętności organizacyjnych i samokontroli.

Leki

Leki są innym istotnym elementem leczenia, który może pomóc w opanowaniu symptomów i ułatwić nawiązywanie relacji z innymi.

• Stymulanty: To najczęściej stosowana grupa leków, skuteczna u 70% do 80% pacjentów.
• Środki niestymulujące: Chociaż nie działają one tak szybko jak stymulanty i ich efekt może być mniej intensywny, ich działanie może utrzymywać się przez cały dzień. W niektórych przypadkach, środki niestymulujące są dodawane do terapii, gdy stymulanty nie przynoszą oczekiwanych rezultatów.
• Leki przeciwdepresyjne: Mimo że nie są zatwierdzone specjalnie do leczenia ADHD, mogą być przepisywane samodzielnie lub w połączeniu z innymi lekami..

Często konieczne jest przetestowanie różnych leków i dawkowań, aby znaleźć odpowiednią równowagę między skutecznością a efektami ubocznymi.

Czego mam się spodziewać, jeśli cierpię na to zaburzenie?

Długoterminowe rokowania w przypadku ADHD znacząco zależą od tego, czy dziecko zostanie objęte odpowiednim leczeniem. Terapia behawioralna i/lub leki mogą umożliwić większości dzieci prowadzenie zdrowego życia.

Natomiast brak leczenia ADHD może skutkować trudnościami, które wpływają na całe życie. Do tych problemów należą:

• Trudności z zarządzaniem codziennymi obowiązkami.
• Ryzyko rozwoju innych zaburzeń psychicznych.
• Zaburzenia wynikające z nadużywania substancji.
• Problemy edukacyjne lub zawodowe, w tym niepowodzenia w nauce oraz częste zmiany miejsca pracy.

Jak długo trwa ADHD?

Chociaż ludzie nie „wyrastają” z tego zaburzenia, niektórzy nauczą się efektywnie zarządzać swoimi objawami i po osiągnięciu dojrzałości mogą już nie spełniać kryteriów diagnostycznych. Dla innych objawy mogą wpływać na ich codzienne funkcjonowanie przez całe życie.

Niemniej jednak wiele osób zdobywa umiejętności radzenia sobie z tymi wyzwaniami, co minimalizuje wpływ objawów na ich zdolność do funkcjonowania i umożliwia im cieszenie się satysfakcjonującym życiem.

Jak opiekować się dzieckiem z ADHD?

W domu można zastosować różne strategie, aby pomóc dziecku z ADHD lepiej radzić sobie z objawami.

Zachowanie

• Stosowanie jasnych i konkretnych wytycznych oraz ograniczeń jest istotne. Dzieci z ADHD potrzebują wyraźnych oczekiwań.
• „Przyłapanie” dziecka na dobrym zachowaniu jest bardziej skuteczne niż karanie; promuje to pożądane działania i zachęca do ich powtarzania.
• Stosuj spójną dyscyplinę poprzez system nagród za dobre zachowanie i stosuj alternatywne konsekwencje za niewłaściwe zachowanie, np. przerwę na żądanie.
• Zwracaj uwagę na pozytywne zachowania; ignorowanie niewłaściwych zachowań może zmniejszyć ich występowanie.

Organizacja

• Utrzymuj codzienną rutynę od pobudki do snu, włączając czas na odrabianie lekcji i zabawę.
• Korzystaj z kalendarza lub planera widocznego dla dziecka do zapisywania przypomnień i zadań.
• Zachowaj porządek w przedmiotach codziennego użytku dziecka, mając dla wszystkiego wyznaczone miejsce.
• Utwórz listę kontrolną, by pomóc dziecku w organizacji.

Obowiązki szkolne

• Wybierz do odrabiania lekcji spokojne miejsce, wolne od rozproszeń.
• Użyj timera, aby określić czas pracy domowej; w razie potrzeby zrób przerwę i ustal nowy czas na dokończenie zadań.
• Doceniaj wysiłek i zakończenie pracy, nagradzając dziecko za wykonane zadania, zamiast karać za niedokończone.

Utrzymanie zdrowego trybu życia jest kluczowe dla dzieci z ADHD, aby wspomagać ich radzenie sobie z objawami obok terapii behawioralnej i farmakologicznej. Do zdrowych nawyków należą:

• Spożywanie zbilansowanej diety zawierającej owoce, warzywa, chude źródła białka i produkty pełnoziarniste.
• Regularne ćwiczenia fizyczne lub aktywność fizyczna.
• Ograniczenie czasu spędzanego przed ekranami.
• Zapewnienie odpowiedniej ilości snu.

Dlaczego ADHD jest często niezdiagnozowane u dziewcząt?

Dziewczęta częściej wykazują objawy związane z nieuwagą niż z nadpobudliwością lub impulsywnością, które są mniej widoczne i mogą być łatwo przegapione przez nauczycieli i rodziców. Ich trudności mogą być interpretowane jako marzycielstwo, roztrzepanie, czy lenistwo.

Tradycyjne stereotypy płciowe mogą wpływać na to, jak postrzegane są zachowania dziewcząt i chłopców. Spokojniejsze i bardziej wewnętrznie skoncentrowane zachowanie dziewcząt może nie wydawać się problematyczne w porównaniu do bardziej rzucających się w oczy zachowań chłopców.

Dziewczęta z ADHD często rozwijają skuteczniejsze strategie kompensacyjne, aby maskować swoje trudności. Mogą na przykład bardziej starać się być zorganizowanymi lub spędzać więcej czasu na odrabianiu prac domowych, aby nadrobić braki w koncentracji. Dlatego u dziewcząt istnieje większe ryzyko, że choroba pozostanie niezdiagnozowana i rzadziej zostaną poddane leczeniu.

Jeśli podejrzewasz, że Ty lub Twoje dziecko możecie mieć ADHD i potrzebujecie diagnozy lub naszego wsparcia – zadzwoń pod numer telefonu 574 074 496

PORADNIA FOCUS – ZAPRASZAMY!

Źródła:
American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.).
Centers for Disease Control and Prevention. (2021). Attention-Deficit / Hyperactivity Disorder.
National Institute of Mental Health. (2021). Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder.
World Health Organization. (2021). Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder.
Mayo Clinic. (2021). Attention-deficit/hyperactivity disorder (ADHD) in children.

Tagi: adhd – przyczyny, objawy, leczenie, adhd, zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi, syndrom adhd, przyczyny adhd, objawy adhd, leczenie adhd, adhd u dzieci, adhd u dorosłych, diagnoza adhd, co to jest adhd, rodzaje adhd